روانپزشکان از دستورالعمل‌های موجود در راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا، ویرایش پنجم (DSM-5) برای کمک به تشخیص بیش فعالی کودکان استفاده می‌کنند. این استاندارد تشخیصی کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که افراد به‌طور مناسب برای ADHD تشخیص داده‌شده و درمان می‌شوند. استفاده از استاندارد یکسان در جوامع نیز می‌تواند به تعیین تعداد کودکان مبتلا به ADHD کمک کند.

در ادامه نیز معیارهای تشخیص بیش فعالی کودکان برای شما آورده شده است؛ اما توجه داشته باشید که این معیارها فقط و فقط برای آگاهی شما در این بخش قرار داده شده‌اند. تشخیص بیش فعالی کودکان تنها از عهده روانپزشک متخصص در این زمینه بر‌می‌آید.

علائم بیش فعالی کودکان چیست؟

همان‌طور که پیش‌تر بیان نمودیم علائم در دو دسته بی‌توجهی و بیش‌فعالی/ تکانشگری بروز می‌کند؛ که در ادامه هر یک را به تفکیک بررسی می‌نماییم.

علائم مربوط به دسته بی‌توجهی:

شش یا بیشتر علائم بی‌توجهی برای کودکان تا سن ۶ سالگی، یا پنج یا بیشتر برای نوجوانان ۱۷ سال و بالاتر و بزرگسالان؛ علائم بی‌توجهی حداقل به مدت ۶ ماه وجود داشته است و برای سطح رشد نامناسب است:

• اغلب اوقات به‌سختی توجه می‌کند.
• اغلب رویا پردازی‌های روزانه دارد.
• اغلب به نظر نمی‌رسد گوش کند.
• به‌راحتی حواسش از کار یا بازی پرت می‌شود.
• اغلب به نظر می‌رسد به جزئیات اهمیت نمی‌دهد، اشتباهات بی‌دقتی انجام می‌دهد.
• اغلب دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند یا وظایف را تمام نمی‌کند.
• بی‌نظم است.
• اغلب چیزهای مهم زیادی را از دست می‌دهد.
• اغلب چیزها را فراموش می‌کند و یا وسایلش را جا می‌گذارد.
• اغلب از انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، اجتناب می‌کند. (این به معنای کم‌هوش بودنشان نیست! بالعکس این مورد در مواردی که به آن کار علاقه دارند اتفاق می‌افتد.

علائم دسته بیش فعالی

شش یا بیشتر علائم بیش فعالی- تکانشگری برای کودکان تا سن ۱۶ سال، یا پنج یا بیشتر برای نوجوانان ۱۷ سال به بالا و بزرگسالان. علائم بیش فعالی- تکانشگری حداقل به مدت ۶ ماه به حدی وجود داشته است که برای سطح رشد فرد مختل‌کننده و نامناسب است:

• دائما در حرکت است، گویی «با یک موتور هدایت می‌شود»
• نمی‌تواند بنشیند.
• بی‌قراری است.
• زیاد صحبت می‌کند.
• اغلب می‌دود، می‌پرد و زمانی که این کار مجاز نیست عصبانی می‌شود.
• نمی‌توان آرام بازی کند.

علائم دسته تکانشگری

• اغلب بدون فکر کردن عمل می‌کند و صحبت می‌کند.
• ممکن است ابتدا بدون توجه به ترافیک وارد خیابان شود.
• اغلب در نوبت گرفتن مشکل دارد.
• از انتظار بدش می‌آید و اغلب نمی‌تواند منتظر بماند.
• اغلب قبل از اینکه سؤال کامل شود، پاسخ‌ها را می‌گوید.
• اغلب حرف دیگران را قطع می‌کند.

علاوه بر موارد گفته‌شده در بالا، شرایط زیر نیز باید رعایت شود:

• چندین علامت بی‌توجهی یا بیش فعالی- تکانشگری قبل از ۱۲ سالگی وجود داشت.
• چندین علامت در دو یا چند موقعیت وجود داشته باشد (مانند خانه، مدرسه یا محل کار، با دوستان یا اقوام، در فعالیت‌های دیگر).
• شواهد روشنی وجود داشته باشد که نشان دهد این علائم در عملکرد اجتماعی، مدرسه یا کار اختلال ایجاد می‌کند یا کیفیت آن را کاهش می‌دهد.
• علائم با یک اختلال روانی دیگر (مانند اختلال خلقی، اختلال اضطراب، اختلال تجزیه‌ای یا اختلال شخصیت) بهتر توضیح داده نشود. علائم فقط در طول دوره اسکیزوفرنی یا اختلال روان‌پریشی دیگر رخ ندهد.

انواع بیش فعالی کودکان بر اساس علائم

بیش فعالی کودکان بر اساس علائم، در سه نوع می‌تواند بروز کند، که عبارت‌اند از:

بیش فعالی کودکان نوع ترکیبی:

اگر علائم کافی از هر دو معیار بی‌توجهی و بیش فعالی- تکانشگری در ۶ ماه گذشته وجود داشته باشد.

بیش فعالی کودکان عمدتا نوع بی‌توجه:

اگر علائم کافی بی‌توجهی، اما نه بیش فعالی- تکانشگری، در شش ماه گذشته وجود داشته باشد.

بیش فعالی کودکان عمدتا بیش‌فعال- تکانشگر:

اگر علائم کافی بیش فعالی- تکانشگری، اما نه بی‌توجهی، در شش ماه گذشته وجود داشته باشد.

ازآنجاکه علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند، ممکن است تظاهر بیرونی بیش فعالی کودکان نیز در طول زمان تغییر کند.

درمان بیش فعالی کودکان

درمان بیش فعالی کودکان توسط پزشک شما، عمدتا بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:

• سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی کودک شما
• گستره‌ی علائم کودک شما
• تحمل فرزند شما برای داروها یا درمان‌های خاص
• انتظارات برای سیر شرایط
• نظر یا ترجیح شما

اجزای اصلی درمان بیش فعالی کودکان، شامل حمایت والدین و آموزش رفتاری، قرار دادن وی در مدرسه‌ای مناسب و دارو است. درمان با یک محرک روانی در اکثر کودکان مبتلا به ADHD بسیار موثر است.

درمان بیش فعالی کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

داروهای محرک روانی:

این داروها به دلیل توانایی آن‌ها در ایجاد تعادل مواد شیمیایی در مغز استفاده می‌شود که کودک را از حفظ توجه و کنترل تکانه‌ها منع می‌کند. آن‌ها به «تحریک» یا کمک به مغز برای تمرکز کمک می‌کنند و ممکن است برای کاهش ویژگی‌های اصلی ADHD استفاده شوند.

داروهایی که معمولا برای درمان بیش فعالی کودکان استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر است:

• متیل فنیدات (ریتالین، متادیت، کنسرتا، متیلین)
• دکستروآمفتامین (دکسدرین، دکستروستات)
• مخلوطی از نمک‌های آمفتامین (آدرال)
• اتوموکستین (Strattera). یک داروی غیر محرک SNRI(مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین نوراپی نفرین) با مزایایی برای علائم خلقی مرتبط.
• لیسدگزامفتامین (ویاس)

محرک‌های روانی از دهه ۱۹۳۰ برای درمان اختلالات رفتاری دوران کودکی مورداستفاده قرارگرفته و به‌طور گسترده مطالعه شدند. محرک‌های سنتی، رهش فوری به‌سرعت در بدن اثر می‌کنند، ۱ تا ۴ ساعت کار می‌کنند و سپس از بدن دفع می‌شوند. بسیاری از داروهای محرک طولانی اثر نیز در دسترس هستند که ۸ تا ۹ ساعت دوام دارند و به ۱ دوز روزانه نیاز دارند. دوزهای داروهای محرک باید متناسب با برنامه مدرسه کودک تنظیم شود تا به کودک کمک کند برای مدت طولانی‌تری توجه کند و عملکرد کلاس را بهبود بخشد. عوارض جانبی رایج محرک‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد، اما محدود به آن‌ها نیست:

• بی‌خوابی
• کاهش اشتها
• سردرد
• بی‌قراری
• فعال‌سازی برگشتی (هنگامی‌که اثر محرک از بین می‌رود، رفتارهای بیش‌فعال و تکانشی ممکن است برای مدت کوتاهی افزایش یابد)

اکثر عوارض جانبی استفاده از محرک‌ها خفیف است، با استفاده منظم نیز، کاهش می‌یابد و به تغییرات دوز پاسخ می‌دهد. همیشه عوارض جانبی احتمالی را با پزشک کودک خود در میان بگذارید.

داروهای ضدافسردگی نیز ممکن است برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD تجویز شود تا به بهبود توجه و کاهش پرخاشگری، اضطراب و یا افسردگی کمک کند.

درمان‌های روانی اجتماعی فرزند پروری کودکان مبتلا به ADHD ممکن است دشوار باشد و می‌تواند چالش‌هایی را ایجاد کند که در خانواده استرس ایجاد می‌کند. کلاس‌های مهارت‌های مدیریت رفتار برای والدین می‌تواند به کاهش استرس برای همه اعضای خانواده کمک کند. آموزش مهارت‌های مدیریت رفتار برای والدین معمولا در یک محیط گروهی انجام می‌شود که حمایت والدین به والدین را تشویق می‌کند.