منظور از قطع نخاع چیست؟

قطع نخاع آسیبی است که منجر به تغییرات موقتی یا دائمی در عملکرد طبیعی حس های بدن، حرکات بدن یا حرکات خودمختار نخاع می شود. (در مورد آسیب های نخاعی بیشتر بخوانید.)

با این تعریف حتما یاد بیماران نا امیدی افتادید که کنترل بدن خود را برای همیشه از دست داده اند و در زندگی خود محتاج افراد دیگر هستند. بیماری ای که خیلی از مردم سالم نیز ترس دچار شدن به آن را دارند. اما حال امروز امید به این بیماران بازگشته است زیرا اخباری در خصوص درمان قطع نخاع به گوش می رسد.

علت قطع نخاع

آسیب نخاع معمولا به دنبال شکستگی یا دررفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد می شود. به دنبال شکستگی یا دررفتگی در مهره ها، فشار شدیدی به نخاعی که در درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه میتواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و بدنبال آن اندام ها فلج می شوند.

اغلب این بیماران افراد جوان و سالمی هستند که به دنبال سانحه به ناگهان فلج می شوند و این امر فشارهای روحی فراوانی را به آنها وارد می کند.

شدت علائم آسیب بسته به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع بطور کامل قطع شده و یا امکان دارد آسیب وارد نسبی باشد. علائم بر حسب اینکه قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است.

میزان مبتلایان به ضایعات نخاعی چه میزان است؟

متاسفانه کشور ایران به دلیل استاندارد نبودن خودرو های تولیدی و سانحه خیز بودن در بخش هایی از جاده های کشور و عدم وجود قوانین بازدارنده راهنمایی رانندگی در سرعت های بالاتر از استاندارد ما را با خیل عظیمی از افراد آسیب نخاعی رو به رو کرده است.

مشکل دیگر این است که در ابتدا به خانواده بیمار نیز هیچ آموزشی در جهت جلوگیری از زخم بستر و عوارضی که یک فرد مبتلا به قطع نخاعی دچار می شو، داده نمی شود.

قطع نخاع اندام ها را به چه صورتی فلج می کند؟

نخاع معمولا به علت شکستگی ها یا دررفتگی های ستون مهره دچار آسیب می شود. لفظ قطع نخاع بطور شایعی برای توصیف این آسیب ها بکار برده می شود. در حالی که در غالب این موارد نخاع واقعا قطع نشده بلکه آسیب دیده است.

فلج اندام ها بعد از آسیب نخاع ممکن است کامل و یا ناکامل باشد.

۱) فلج کامل

در این موارد بیمار بلافاصله بعد از ضربه دچار فلج کامل در اندام ها می شود. اگر قطع نخاع در بالای مهره پنجم گردن ایجاد شده باشد هم اندام های فوقانی و تحتانی فلج می شوند. به این وضعیت کوادری پلژی Quadriplegia میگویند. اگر قطع نخاع در زیر مهره اول کمری ایجاد شود فقط اندام های تحتانی فلج می شوند. به این فلجی پاراپلژی Paraplegia می گویند.

در قطع نخاع کامل فلج در ابتدا شل است یعنی اندام بیمار کاملا شل و بدون حرکت است ولی بعد از چند هفته تا چند ماه فلج بصورت سفت و اسپاستیک در میاید. یعنی عضلات اندام فلج شده سفت و منقبض می شوند و گرچه بیمار نمی تواند آنها را حرکت دهد، دیگران هم نمی توانند مفاصل اندام فلج را به راحتی باز و بسته کنند.

۲) فلج ناکامل

در این نوع از آسیب نخاع، فلج بیمار بعد از حدود یک هفته کمتر می شود. در این بیماران معمولا روند بهبود ممکن است تا شش ماه هم طول بکشد ولی بعد از شش ماه بهبودی قابل توجهی ایجاد نخواهد شد.

گاهی اوقات به دنبال ضربات شدید به نخاع وضعیتی به نام شوک نخاعی Spinal shock ایجاد می شود. در این وضعیت نخاع قطع نشده ولی موقت کارکرد خود را از دست داده و بیمار دچار فلج اندام ها می شود.

این وضعیت موقت بوده و بعد از ۲۴ ساعت خودبخود خوب شده و فلجی بیمار بهبود میابد. در ۲۴ ساعت اول حادثه با معاینه رفلکس های عصبی که در سیستم دفع (ادرار و مدفوع) وجود دارد میتواند فهمید که آیا فلج واقعی است یا شوک نخاعی وجود دارد.

درمان قطع نخاع امکان پذیر است؟

همانطور که میدانید متاسفانه فلج ناشی از قطع نخاعی تا به امروز غیرقابل درمان بوده است. اما با گزارشی که در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۱ در مجله Nature Communications منتشر شد، امید به آنهایی که دچار آسیب نخاعی شده بودند بازگشت.

طبق این گزارش دانشمندان دپارتمان فیزیولوژی سلول، در دانشگاه رور بوخوم RUB  (به ریاست پروفسور دیتمار فیشر) برای اولین بار موفق شدند موش های فلج را دوباره وادار به حرکت سازند. راز موفقیت این کشف بزرگ پروتئینی به نام هایپر اینترلوکین-۶ است که سلولهای عصبی را برای بازسازی تحریک می‌کند.  این پروتئین طراح بازسازی را تحریک می‌کند.

در مطالعه فعلی، گروه بوخوم سلول‌های عصبی قشر حرکتی-حسی را وادار کردند تا خودشان هایپر اینترلوکین-۶ تولید کنند. برای این منظور، آن‌ها از ویروس‌های مناسب برای ژن درمانی استفاده کردند و این ویروس‌ها را به یک ناحیه از مغز تزریق کردند. در آنجا ویروس‌ها نقش تولید پروتئین را به سلول‌های عصبی خاص یعنی نورون‌های حرکتی می‌رسانند.

 از آنجا که این سلول‌ها از طریق شاخه‌های جانبی آکسون به سلول‌های عصبی دیگر مناطق مغزی که برای فرآیندهای حرکتی مانند راه رفتن مهم هستند نیز متصل می‌شوند، هایپر اینترلوکین-۶ نیز مستقیماً به این سلول‌ها منتقل می‌شود و در آنجا به روشی کنترل شده آزاد می شود.

سرانجام، این روش باعث شد حیواناتی که قبلاً فلج شده بودند و این روش درمانی را دریافت می‌کردند پس از دو تا سه هفته راه رفتن را شروع کنند.

اکنون گروه تحقیقاتی در حال بررسی این موضوع است که تا چه اندازه می‌توان این روش را با سایر معیارها برای بهینه‌سازی مدیریت هایپر اینترلوکین -۶ و دستیابی به دیگر پیشرفته‌ای عملکردی ترکیب کرد. آن‌ها همچنین در حال بررسی این مسئله هستند که آیا هایپر اینترلوکین -۶ در موش‌هایی که چند هفته قبل آسیب‌دیده‌اند اثرات مثبتی دارد یا خیر.