آیا تابه‌حال درباره پیوند مغز استخوان چیزی خوانده‌اید؟ اگر مغز استخوان شما از کار بیافتد و نتواند سلول‌های خونی سالم کافی تولید کند، ممکن است نیاز به پیوند مغز استخوان داشته باشید. در ادامه با ما همراه باشید تا باهم درباره‌ی پیوند مغز استخوان بیشتر بدانیم.
آشنایی با بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب
پیوند مغز استخوان چیست؟
پیوند مغز استخوان (BMT) یک روش درمانی ویژه است که در آن سلول‌های مغز استخوان آسیب‌دیده یا کاملاً تخریب‌شده با سلول‌های جدید جایگزین میشوند. مغز استخوان آسیب‌دیده سلول‌های خونی بسیار کمی می‌سازد، درنتیجه سلول‌های کافی برای سیستم ایمنی بدن شما وجود نخواهد داشت. پیوند مغز استخوان می‌تواند یک روش نجات‌بخش زندگی در برخی از انواع سرطان یا بیماری‌هایی نظیر لوسمی، لنفوم، کم‌خونی آپلاستیک، اختلالات نقص ایمنی باشد.
سلول‌های بنیادی چیست؟ مغز استخوان چیست؟
سلول بنیادی مادر تمام سلولها است و توانایی خود نوسازی و تمایز به انواع سلولها ازجمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی وجود دارد که در زمان‌های مختلف در قسمت‌های مختلف بدن یافت میشوند. یکی از انواع آن سلول‌های بنیادی خون‌ساز است.
مغز استخوان یک بافت نرم و اسفنجی درون برخی استخوان‌های بدن است که حاوی سلول‌های بنیادی خون‌ساز است. سلول‌های بنیادی خون‌ساز به یکی از سه نوع سلول خونی تبدیل میشوند و در خونی که در سراسر بدن شما در حال حرکت است یافت می‌شود.
هنگامی‌که سلول‌های بنیادی خون‌ساز آسیب می‌بینند، نمی‌توانند به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت تبدیل شوند. این سلول‌های خونی بسیار مهم هستند و هرکدام وظایف متفاوتی دارند:
گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را در سراسر بدن شما حمل میکنند.
گلبول‌های سفید بخشی از سیستم ایمنی بدن شما هستند. آن‌ها با پاتوژن‌ها، که ویروس‌ها و باکتری‌هایی هستند که می‌توانند شمارا بیمار کنند، مبارزه میکنند.
پلاکت‌ها به انعقاد خون کمک میکنند.
هدف پیوند مغز استخوان این است که با پیوند زدن سلول‌های بنیادی سالم به مغز استخوان یا خون شما بدن توانایی ایجاد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های را بار دیگر به دست آورد.
چرا پیوند مغز استخوان لازم است؟
هدف از پیوند مغز استخوان درمان بسیاری از بیماری‌ها و انواع سرطان است.
به‌طورکلی پیوند مغز استخوان برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- جایگزینی سلول‌های بنیادی که در اثر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای درمان سرطان از بین رفته‌اند
- جایگزین کردن مغز استخوان ناسالم و آسیب‌دیده که نمی‌توانند سلول بنیادی تولید کنند با سلول‌های جدید و سالم
- فراهم کردن سلول‌های بنیادی جدید برای کمک به بدن برای کشتن مستقیم سلول‌های سرطانی
چه بیماری‌هایی می‌توانند از پیوند مغز استخوان سود ببرند؟
بیماری‌های زیر مواردی هستند که بیشتر از پیوند مغز استخوان سود می‌برند:
- سرطان خون
- کم‌خونی آپلاستیک شدید
- لنفوم
- مولتیپل میلوما
- اختلالات نقص ایمنی
- برخی از تومورهای سرطانی جامد
بااین‌حال، پیوند مغز استخوان همیشه برای همه افرادی که از این بیماری‌ها رنج می‌برند مناسب نیست.
انواع مختلف پیوند مغز استخوان چیست؟
بسته به اینکه اهداکننده چه کسی باشد، انواع مختلفی از پیوند مغز استخوان وجود دارد.
به‌طورکلی دو نوع اصلی پیوند مغز استخوان وجود دارد:
پیوند مغز استخوان اتولوگ
در این نوع پیوند اهداکننده خود بیمار است. تیم پزشکی درزمانی که شما تحت درمان سرطان هستید، سلول‌های بنیادی یا با برداشت مغز استخوان یا آفرزیس (فرایند جمع‌آوری سلول‌های بنیادی خون محیطی) از بیمار گرفته کرده، منجمد و ذخیره میکنند. پس از درمان، دوباره سلول‌های بنیادی را وارد جریان خون شما میکنند. سلولها به مغز استخوان شما می‌روند و تکثیر میشوند تا دوباره سلول‌های بنیادی سالم بسازند.
پیوند مغز استخوان آلوژنیک
در این روش، پس از درمان سرطان، شما سلول‌های بنیادی را از فردی دریافت می‌کنید که مغز استخوان او کاملاً با مغز استخوان شما مطابقت دارد. درنتیجه اهداکننده ممکن است یکی از اعضای نزدیک خانواده، مانند والدین یا خواهر و برادر باشد و یا فردی دیگر از فهرست اهداکنندگان ملی. اگر اهداکننده خواهر یا برادر همسان باشد که نوع بافت آن دقیقاً مشابه شما باشد، به آن پیوند سیژنیک می‌گویند. پزشکان همچنین می‌توانند از سلول‌های بنیادی خون در بند ناف نوزادان استفاده کنند. (در این روش، سلول‌های بنیادی بلافاصله پس از زایمان از بند ناف گرفته می‌شود. سپس سلول‌های بنیادی آزمایش میشوند، شمارش میشوند و تا زمانی که برای پیوند موردنیاز باشند منجمد میشوند.)
قبل از پیوند مغز استخوان چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در ابتدا پزشک شما بررسی می‌کند که آیا پیوند مغز استخوان برای شما مفید خواهد بود یا خیر. او یک معاینه فیزیکی و آزمایش‌هایی برای بررسی خون و عملکرد قلب، ریه‌ها، کبد و سایر اندام‌های شما انجام می‌دهد.
اگر پیوند مغز استخوان گزینه خوبی به نظر برسد، پزشک با شما در مورد نوع درمانی که می‌توانید انجام دهید و انتظاراتی که باید داشته باشید صحبت خواهد کرد.
چند روز قبل از پیوند، شما به بیمارستان می‌روید و لوله‌ای به نام کاتتر ورید مرکزی را در ورید قفسه سینه شما قرار می‌دهند. تیم پزشکی از آن برای گرفتن خون و دادن دارو به شما استفاده خواهند کرد.
جمع‌آوری سلول‌های بنیادی برای پیوند مغز استخوان اتولوگ
پزشک شما ممکن است از یک سوزن بلند برای گرفتن سلول‌های بنیادی از مغز استخوان لگن استفاده کند. این کار در اتاق عمل و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و حدود ۱ یا ۲ ساعت طول می‌کشد.
دکتر متخصص همچنین ممکن است با روشی به نام آفرزیس سلولها را مستقیماً از خون شما بگیرد. در این روش شما باید چند روز قبل دارویی به نام فیلگراستیم دریافت کنید تا مغز استخوان شمارا تحریک شود و سلول‌های بنیادی زیادی بسازد و آزاد کند. سپس، تیم پزشکی خون را از ورید بازوی شما می‌گیرد و آن را از طریق دستگاهی که سلول‌های بنیادی را جدا می‌کند، عبور می‌دهد. سلول‌های دیگر به جریان خون شما برمی‌گردند. این روش معمولاً ۲ تا ۴ ساعت طول می‌کشد.
جمع‌آوری سلولها برای پیوند مغز استخوان آلوژنیک
پزشک، آنتی‌ژن لکوسیت انسانی شمارا با فرد اهداکننده مطابقت می‌دهد. اهداکننده چه یک خویشاوند باشد و یک غریبه، فرآیند مشابهی را برای جمع‌آوری سلول‌های بنیادی خود طی می‌کند.
در طی پیوند مغز استخوان چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در ابتدا شما تحت شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هر دو قرار می‌گیرید. شیمی‌درمانی یک اصطلاح پزشکی برای داروهایی است که سلول‌های سرطانی و سایر سلولها را می‌کشند. این کار مغز استخوان را برای دریافت سلول‌های بنیادی جدید آماده می‌کند. پس از چند روز استراحت، سلول‌های بنیادی جدید را از طریق کاتتر ورید مرکزی دریافت خواهید کرد.
هنگامی‌که سلول‌های جدید به مغز شما می‌رسند، به گلبول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها تبدیل میشوند. این فرآیند که پیوند نامیده می‌شود، ممکن است ۲ تا ۴ هفته طول بکشد.
دوره‌ی نقاهت پیوند مغز استخوان چگونه طی می‌شود؟
روند بهبودی برای هرکس متفاوت است، اما اکثر بیماران باید به مدت چند هفته تا چند ماه پس از پیوند مغز استخوان در بیمارستان بستری شوند.
بلافاصله پس از پیوند مغز استخوان، به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی، احتمال ابتلا به عفونت نسبت به حالت عادی افزایش می‌یابد. درنتیجه، باید در بخش ویژه بستری شوید و داروهای ویژه‌ای دریافت کنید و بسته به علائم، پزشک ممکن است درمان‌های دیگری نیز در نظر بگیرد. همچنین، هرروز آزمایش خون انجام می‌شود تا پزشک بررسی کند که آیا پیوند مغز استخوان جواب داده است یا خیر.
بعد از روند این فرایند، زمانی که عملکرد مغز استخوان به حالت طبیعی برسد می‌توانید به منزل برگردید، اما باید به‌طور منظم برای معاینه نزد پزشک بروید.
پیوند مغز استخوان چه عوارضی دارد؟
پیوند مغز استخوان می‌تواند عوارضی داشته باشد، مانند:
- خون‌ریزی
- عفونت
- تعداد کم سلول‌های خونی
- بثورات پوستی
- تهوع و اسهال
- مشکلات باروری
- آب‌مروارید
- اسپاسم عضلانی یا گرفتگی پا
- التهاب دستگاه گوارش و بروز زخم‌های دهانی
- مشکلات کبدی یا کلیوی
- مشکل در تنفس
- آسیب اندام
- بیماری پیوند علیه میزبان
- سرطان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ثانویه
- بی‌حسی در بازوها یا پاها
