همه چیز درباره دیسک کمر

دیسک کمر عارضه ای است که در اثر وارد شدن فشار زیاد یا ضعیف شدن عضلات کمر در اثر بالا رفتن سن ممکن است به وجود آید. مهمترین علامت آن درد می باشد. درد معمولا در قسمت پشت بدن و پا بروز می کند. راههای درمان دیسک کمر شامل روش های بدون جراحی و جراحی می باشد. البته درمان دیسک کمر با جراحی بسته و باز فقط در صورتی که سایر درمان ها موثر نباشد از سوی پزشک متخصص ستون فقرات تجویز می شود.

آناتومی ستون فقرات و دیسک کمر

ستون مهره‌ها یا ستون فقرات از سی و سه مهره تشکیل می‌شود که توسط دیسک‌های اسفنجی از یکدیگر جدا می‌شوند و به چهار ناحیه متمایز تقسیم بندی می‌شود. ناحیه گردنی متشکل از هفت بخش استخوانی در گردن است. مهره‌های سینه‌ای دوازده بخش استخوانی پشت بدن را تشکیل می‌دهند. مهره‌های کمری از پنج قسمت استخوانی در ناحیه کمر تشکیل می‌شوند.

 در پایین آن، بخش خاجی یا ساکروم وجود دارد که از به هم چسبیدن پنج استخوان ایجاد می‌شود و در نهایت چهار استخوان کوچک‌تر به یکدیگر اتصال می‌یابند تا استخوان دنبالچه‌ شکل بگیرد.

بیماری دیسک کمر در ناحیه کمری ستون فقرات رخ می‌دهد. لازم به ذکر است که این ناحیه و همچنین دیگر ناحیه‌های ستون فقرات از دو بخش تشکیل می‌شوند که عبارت‌اند از:

• مهره‌ ها: بخش‌های تشکیل شده از استخوان
• دیسک‌های بین مهره‌ای (که معمولاً دیسک کمر نامیده می‌شوند): این دیسک‌ها بین بخش‌های استخوانی ستون فقرات قرار دارند و مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند.

مهره ها در ناحیه کمری از ۱ تا ۵ شماره‌گذاری می‌شوند و دیسک‌های واقع بین دو مهره نیز بر حسب شماره مهره‌های دو طرف، برای مثال دیسک واقع در L2-3 یا بین مهره‌های کمری شماره ۲ و ۳، نامگذاری می‌شوند. دیسک بین مهره‌ای از دو قسمت تشکیل می‌شود که عبارت‌اند از:

• لایه بیرونی دیسک (آنولوس فیبروزوس): یک حلقه کلفت و محکم از بافت فیبری.
• لایه مرکزی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس): ماده نرم یا ژلاتینی‌تر قرار گرفته داخل قسمت محیطی.

دیسک کمر چیست؟

دیسک بین مهره‌ای به موازات بالا رفتن سن، مایع خود را از دست می‌دهد و خشک می‌شود. در نتیجه فشردگی دیسک رخ می‌دهد که به نوبه خود می‌تواند به تخریب و تلاشی حلقه‌ی خارجی محکم دیسک بیانجامد و به این ترتیب هسته یا داخل حلقه امکان بیرون زدن از جایگاه خود و برجسته شدن را می‌یابد؛ به این عارضه بیرون زدگی دیسک کمر می‌گویند.

قسمت مرکزی داخلی دیسک کمر همگام با استمرار تخریب دیسک یا وارد آمدن فشار مداوم بر ستون فقرات عملاً بخش محیطی را پاره می‌کند و از آن خارج می‌شود؛ این عارضه را پارگی دیسک یا فتق دیسک می‌خوانند.

 سپس اجزای ماده‌ی دیسک به ریشه‌های عصبی قرار گرفته در پشت فضای دیسک فشار می‌آورند. این امر به بروز درد، ضعف، کرختی یا تغییر حواس می‌انجامد. اکثر موارد بیرون زدگی دیسک کمر در مهره‌های پایین کمری، به ویژه در سطح‌های دیسک بین مهره های L4-L5 و دیسک بین مهره های L5-S1 رخ می‌دهند.

انواع دیسک کمر

از لحاظ شدت، دیسک کمر به ۲ صورت زیر خود را نشان می دهد:

۱) دیسک کمر خفیف

دیسک کمر خفیف با پارگی آنولار آغاز می‌شود. در این مرحله دیسک کمر سالم است و فقط یک ترک جزئی در لایه بیرونی سخت وجود دارد. هنگامی‌که دیسک کمر شدیدتر می‌شود فرد به مرحله پرولاپس دیسک وارد شده است.

 در این حالت هسته پالپوس که دیسک بین مهره‌ای است و از مواد ژل‌مانند تشکیل ‌شده است از موقعیت طبیعی خود خارج می‌شود، اما هنوز به لایه بیرونی متصل است. در این شرایط فیزیوتراپی ستون فقرات به کنترل درد  دیسک‌های کمر خفیف کمک می‌کند.

 داروهای ضدالتهاب (NSAIDS) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند برای کنترل درد دیسک کمر خفیف استفاده شوند.

۲) دیسک کمر شدید

بیرون‌زدگی دیسک مرحله اول دیسک کمر شدید است. در این مرحله هسته نرم در لایه بیرونی سخت، که پوششی قوی است که قسمت خارج از دیسک بین مهره را تشکیل می‌دهد و از مواد نرم که در مرکز دیسک وجود دارد محافظت می‌کند، شکسته است.

هنگامی‌که دیسک کمر شدیدتر می‌شود، مرحله جداسازی دیسک شروع می‌شود، در این مرحله مواد داخلی دیسک بین مهره‌ای (هسته پالپوس) از طریق یک پارگی در دیواره بیرونی دیسک نشت می‌کنند و از دیسک جدا می‌شوند.  در بیمارانی از درد ناشی از بیماری دیسک کمر شدید رنج می‌برند، عمل جراحی لازم است.

چه افرادی بیشتر در معرض بیرون زدگی دیسک کمر هستند؟

آقایان بیشتر از خانم‌ها در معرض بیرون زدگی‌ دیسک کمر هستند. شایع ترین سن فتق دیسک کمر بین ۳۰ تا ۵۰ سال است. به این دلیل که در این سن معمولا دیسک‌ها پر آب هستند و انعطاف پذیری بیشتری دارند، لذا احتمال بیرون زدگی بیشتری وجود دارد.

اما با افزایش سن، آب دیسک کاهش یافته و احتمال کمی وجود دارد تا آب داخل دیسک به بیرون بیاید و ریشه‌های عصبی را تحت فشار قرار می‌دهد.

علل ابتلا به دیسک کمر

از علل بیرون زدگی کمر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش سن
• وزن بالای بدن
• وضعیت بد بدن در زمان نشستن، ایستاده و…
• بلند کردن اشیا در حالات نامناسب
• افزایش ناگهانی فشار بر ستون فقرات (حتی فشارهای کم)
• سیگار کشیدن
• ورزش های غیر اصولی و سنگین مثل فوتبال، کشتی، ورزش های رزمی و…
• رانندگی به ویژه در مسافت های طولانی و با ماشین های سنگین یا دارای صندلی نامناسب
• ایستادن و یا نشستن طولانی مدت
• خم و راست شدن زیاد
• لرزش کل بدن (مثلاً هنگام کار کردن با تراکتور و…)

شایعترین علائم دیسک کمر

شایع ترین علائم بیرون زدگی کمر شامل موارد زیر می‌شود:

علائم اولیه دیسک کمر

علائم دیسک کمر بسته به میزان بیرون زدگی به صورت کمر درد ناگهانی و شدید یا درد تدریجی بروز می‌کند. درد معمولا با نشستن‌های طولانی مدت، سرفه و عطسه بیشتر می‌شود.

 ممکن است درد فقط در ساق پا باشد و در کمر دردی نداشته باشیم. درد در ساق پا بیانگر وجود فتق دیسک بزرگتری نسبت به هنگامی است که درد به تنهایی در ناحیه کمر وجود دارد.

علائم دیسک کمر خفیف

در موارد بیرون زدگی خفیف دیسک، فرد فقط درد مبهم در ناحیه کمر را تجربه می‌کند که با استراحت بهبود می‌یابد.

علائم دیسک کمر شدید یا پیشرفته

اما در بیرون زدگی های شدید علاوه بر درد کمر، درد شدید و تیزی به باسن و ساق پا هم کشیده می‌شود. درد در یک پا یا هر دو پا دیده می‌شود. حتی ممکن است بیمار برای کاهش درد به یک طرف خم شود.

علائم دیسک کمر در پاها

علائم دیسک کمر در پاها به صورت درد و بی حسی، خواب رفتگی، سوزن سوزن شدن یا سوزش دیده می‌شود. بسیاری از افراد تصور می‌کنند دردهای دیسک کمر فقط در پشت پا ظاهر می‌شود، اما این گونه نیست و بسته به ریشه عصب درگیر، درد ممکن است در قسمت داخلی ران یا قدام ران و کشاله تا زانو هم دیده شود.

علاوه بر این در معاینه رفلکس ها و قدرت عضلات پا با کاهش میزان رفلکس ها و قدرت عضلات روبرو می‌شویم.

علائم پارگی دیسک کمر

از شایعترین علامت پارگی دیسک بروز درد پایدار در ناحیه پشت است. اسپاسم شدید عضلانی، بی اختیاری ادرار و مدفوع و درد عمقی شدید و تیز در کمر و پاها که به همراه ضعف و بی حس شدن کمر نیز می‌تواند از علائم پارگی دیسک کمر باشد.

تشخیص دیسک کمر

چنانچه پزشک بر مبنای سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی پی به وجود فتق دیسک کمر ببرد، انجام آزمایش‌های دیگر ضرورتی نخواهد داشت.

فرایندهای تشخیص عوارض دیسک کمر علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی کامل سابقه پزشکی شامل موارد زیر می‌شوند:

پرتونگاری (اشعه ایکس):

 در این آزمایش تشخیصی از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی برای به دست آوردن تصویرهایی از استخوان‌ها، اندام و بافت‌های داخلی استفاده می‌شود.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI):

 در این روش تلفیقی از آهن‌رباهای بزرگ، رادیوفرکانس‌ها و رایانه جهت ایجاد تصاویر جامع از اندام‌ها و ساختارهای درون بدن مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

میلوگرام

 در این فرایند، رنگ درون مجرای نخاع تزریق می‌شود تا تصویر کاملاً واضح و آشکاری را از ساختار در پرتونگاری به دست دهد.

مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی تی اسکن یا سی ای تی اسکن):

 در این روش تصویربرداری تشخیصی، ترکیبی از فن‌آوری رایانه‌ای و پرتونگاری برای تهیه تصاویر محوری یا افقی (موسوم به اسلایس‌) از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سی تی اسکن تصاویر جامعی را از کلیه‌ی بخش‌های بدن از جمله استخوان‌ها، عضله‌ها، چربی و اندام‌ها به دست می‌دهد. جزئیات تصاویر حاصل از این روش بیشتر از تصاویر پرتونگاری اشعه ایکس است.

الکترومیوگرافی یا عضله‌نگاری برقی (EMG):

 در این آزمایش تشخیصی، واکنش عضله یا فعالیت الکتریکی در پاسخ به تحریک عصب عضله، اندازه‌گیری می‌شود.

راه‌ها و روش‌های درمان

معمولاً در ۶ هفته نخست پس از بروز علائم درمان‌ها، مدالیته‌ها و داروهای مختلف به منظور کاهش درد ناشی از فتق دیسک و ایجاد فرصت لازم برای التیام دیسک امتحان می‌شود. برآمدگی دیسک به مرور زمان از بین می‌رود و بدن این برجستگی را مجدد جذب می‌کند. فروکش کردن علائم در این بازه زمانی ۶ هفته‌ای بیانگر مفید بودن ادامه دادن درمان غیر جراحی و عمل بسته دیسک است.

درمان‌های غیرجراحی

دارو:

تجویز داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن (مورتین، ادویل) یا ناپروکسین (الیو) درمان اولیه فتق دیسک کمری محسوب می‌شود. این داروها در تسکین درد و التهاب ناشی از این عارضه موثر اند که توسط متخصص دیسک کمر تجویز می‌شوند.

برنامه‌های توانبخشی:

 برنامه‌های توانبخشی با هدف بهبود مشکلات ناشی از فتق دیسک طرح‌ریزی می‌شود.

ورزش و تمرین:

 تمرین‌های اصلاحی بخشی از برنامه درمان فتق دیسک است. به کمک این تمرین‌های پیشگیرانه و ایمن انجام دادن فعالیت‌های جسمی می‌توان درد را کاهش داد، از بروز مشکل در آینده جلوگیری کرد و سلامت کمر را در درازمدت تضمین کرد.

درمان با اوزون:

 درمان با اوزون برای تمام مشکل‌های فتق دیسک مفید است.

تراکشن یا کشش:

 کشش ستون فقرات فشار روی ستون فقرات را کاهش می‌دهد. این درمان را می‌توان با استفاده از دستگاه مخصوص تراکشن یا به صورت دستی انجام داد.

درمان‌های جایگزین:

 درمان‌های جایگزین و مکمل مانند طب سوزنی، فشار درمانی و ماساژ برای کاهش درد فتق دیسک پیشنهاد  می‌شود.

بریس یا کمربند طبی:

 پزشک گاهی از بیمار می‌خواهد تا در شروع درمان برای تسکین کمر درد از بریس یا کمربند طبی نرم و منعطف استفاده کند، اگرچه این روش فتق دیسک را التیام نمی‌دهد.

درمان‌های جراحی

جراحی بسته دیسک کمر

از میان روش‌های نام برده شده تنها سودمندی جراحی بسته در کاهش علائم به اثبات رسیده است. (مقاله عوارض جراحی دیسک کمر را بخوانید.) مطالعات انجام شده بیانگر موفقیت ۴۲ تا ۵۶ درصدی تزریق در فضای اپیدورال بر روی بیمارانی است که با بهره‌گیری از دیگر درمان‌های غیر جراحی در مدت ۶ هفته یا بیشتر بهبود نیافته‌اند.

جراحی باز دیسک کمر

در صورت ملایم بودن علائم و عدم احتمال تشدید شدن علائم نیاز به جراحی نخواهد بود. با این حال اگر نشانه‌ها حاکی از افزایش فشار روی اعصاب نخاعی باشد، چاره‌ای جز انجام جراحی، آن هم به صورت فوری، نخواهد بود.

 پزشکان پیش از اتخاذ این تصمیم وجود نشانه‌های ضعف در عضله‌های پا، درد مداوم و نقص عملکرد روده یا مثانه را بررسی می‌کنند.

درمان جراحی فتق دیسک کمری یا بیرون زدگی دیسک کمر شامل روش‌های زیر می‌شود:

• لامینکتومی و دیسککتومی
• میکرودیسککتومی
• فیوژن (خشک کردن یا الحاق) خلفی مهره‌های کمری