علل و نشانه‌های سندرم پای بی قرار به همراه راه‌های درمان آن
شاید تابه‌حال عنوان سندرم پای بی قرار را شنیده باشید یا احساس کرده باشید که میل شدیدی به تکان دادن پاهای خود دارید و بی‌اختیار آن‌ها را تکان می‌دهید. این حس می‌تواند آن‌قدر شمارا درگیر کند که زندگی روزمره‌تان را دچار مشکل کند؛ به این سندرم، سندرم پای بی قرار گفته می‌شود. اما تا چه حد درباره‌ی این اختلال یا سندرم می‌دانید؟ در ادامه‌ی مقاله با بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب همراه باشید تا باهم درباره‌ی سندرم پای بی قرار و علل و درمان پای بی قرار بیشتر بدانیم.
سندرم پای بی قرار چیست؟
سندرم پای بی قرار (RLS) که نام دیگر آن بیماری ویلیس اکبوم است، سندرمی است که باعث ایجاد حس ناخوشایند و میل شدید و غیرقابل مقاومت برای حرکت دادن پاها می‌شود. علائم این سندرم اغلب در اواخر بعدازظهر یا عصر ظاهر می‌شوند و معمولاً شب‌ها در زمان استراحت، نشستن یا دراز کشیدن در تخت، شدیدتر می‌شوند. ازآنجایی‌که علائم این سندرم در هنگام شب شدید می‌شوند، اگر فرد از خواب بپرد و بیدار شود احتمالاً به‌سختی می‌تواند دوباره به خواب برود. راه رفتن یا حرکت دادن به پاها می‌تواند تا حدی در رفع ناراحتی این علائم مؤثر باشد، اما غالباً بعد از توقف حرکت پاها علائم دوباره شدید می‌شوند.
سندرم پای بی قرار هم در دسته‌ی اختلالات خواب قرار می‌گیرد زیرا علائم آن در زمان تلاش برای خواب و استراحت ایجاد می‌شود و هم چون فرد مجبور است برای رفع علائم ظاهرشده پاهایش را مدام حرکت دهد، به‌عنوان یک اختلال حرکتی شناخته می‌شود. بااین‌حال، شاید بهترین تعریف برای سندرم پای بی قرار این باشد که این سندرم یک اختلال حسی عصبی است که در پی دستوراتی که از مغز ارسال می‌شود ایجاد می‌شود.
علت سندرم پای بی قرار چیست؟
متأسفانه هنوز برای دانشمندان به طور دقیق علت سندرم پای بی قرار را نشناخته‌اند، بااین‌حال طبق مشاهدات و بررسی مبتلایان این سندرم، چندین علت سندرم پای بی قرار در نظر گرفته‌شده است.
اولین و اصلی‌ترین علت سندم پای بی قرار را می‌توان ژنتیک و وراثت دانست. در اکثر مشاهدات دیده‌شده است که نیمی از مبتلایان به پای بی قرار در خانواده‌ی درجه‌یک خود فرد مبتلای دیگری نیز دارند. همچنین طبق نظر دانشمندان کروموزوم‌هایی در مغز شناخته‌شده‌اند که ممکن است ژن‌های RLS را حمل کنند.
علت دوم سندرم پای بی قرار می‌تواند سطح نامتعادل دوپامین در مغز باشد. محققان بر این باورند که سطح نامتعادل دوپامین موجود در مغز می‌تواند علت ارسال پیام‌های متعدد مغز برای حرکت ماهیچه‌های پا و درنتیجه سندرم پای بی قرار باشد.
سومین نظریه این است که سطح پایین میزان آهن در مغز نیز می‌تواند در ابتلا به این سندرم تأثیر داشته باشد. علاوه بر این موارد مشخص‌شده است که برخی داروها ممکن است به ایجاد سندرم پای بی قرار یا RLS کمک کنند. ازجمله این داروهای شناخته‌شده می‌توان به داروهای آلرژی، داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد تهوع اشاره کرد. کافئین، نیکوتین و الکل نیز می‌توانند علائم RLS را بدتر کنند.
در آخر برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که بارداری یا تغییرات هورمونی می‌تواند به‌طور موقت علائم و نشانه‌های پای بی قرار را بدتر کند. برخی از زنان برای اولین بار در دوران بارداری، به‌خصوص در سه ماه آخر بارداری، به RLS مبتلا می‌شوند. بااین‌حال، علائم معمولاً پس از زایمان ناپدید می‌شوند.
علاوه بر علل فوق، موارد دیگری همچون کم‌کاری تیروئید، افسردگی، فیبرومیالژیا، بیماری پارکینسون، بیماری کلیوی، دیابت، روماتیسم مفصلی، نوروپاتی محیطی و دیالیز نیز می‌توانند در ایجاد سندرم پای بی قرار تأثیرگذار باشند.
افراد حتی در کودکی نیز می‌توانند به سندرم پای بی قرار یا همان RLS مبتلا شوند بااین‌حال احتمال ابتلا به این سندرم در بزرگ‌سالی بیشتر است. علائم RLS ممکن است در دوران کودکی یا بزرگ‌سالی شروع شود و بهطورکلی این سندرم در زنان شایع‌تر از مردان است.
علائم و نشانه سندرم پای بی قرار چیست؟
نشانه سندرم پای بی قرار را می‌توان در طبقه‌بندی زیر قرار دا که عبارت‌اند از:
نشانه سندرم پای بی قرار؛ ناراحتی پا (یا بازوها)
احساسات ناراحت‌کننده ناشی از سندرم پای بی قرار اغلب به‌صورت خارش، کشیده شدن عضلات، خزیدن موجودی زیر پوست، ضربان دار شدن پوست، سوزش و یا گزگز توسط بزرگ‌سالان توصیف می‌شود. این احساسات ناخوشایند معمولاً هنگام خواب رخ می‌دهند، اما می‌توانند در زمان‌های دیگر نیز رخ دهند.
نشانه سندرم پای بی قرار؛ میل شدید برای حرکت دادن پاها (یا بازوها)
در این سندرم فرد میل غیرقابل‌کنترلی برای حرکت دادن پاهای خود به‌خصوص در هنگام استراحت، نشستن یا دراز کشیدن دارد.
نشانه سندرم پای بی قرار؛ اختلال خواب
فرد به دلیل تمایل دائم به حرکت دادن پاها برای تسکین ناراحتی ممکن است دچار اختلال خواب شود و نیاز به زمان بیشتری برای به خواب رفتن داشته باشد.
نشانه سندرم پای بی قرار؛ مشکلات رفتاری قبل از خواب
به دلیل احساسات ناخوشایند، ممکن است لازم باشد که فرد از تختخواب بلند شود تا عضلات خود را بکشد و حرکت دهد تا ناراحتی را از بین ببرد.
نشانه سندرم پای بی قرار؛ خواب‌آلودگی در طول روز
مشکلات مربوط به خواب رفتن و خواب ماندن ممکن است منجر به خواب‌آلودگی در طول روز شود.
نشانه سندرم پای بی قرار؛ مشکلات رفتاری و مختل شدن عملکرد کاری
به دلیل اختلال در خواب، ممکن است مشکلاتی در رفتار روزانه (تحریک‌پذیری، بدخلقی، مشکل در تمرکز، بیش فعالی و غیره) فرد ایجاد شود و عملکرد کاری او دچار اختلال شود.
راه‌های تشخیص و درمان پای بی قرار چیست؟
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص سندرم پای بی قرار وجود ندارد و غالباً تشخیص این سندرم بر اساس علائم، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش خواهد بود.
متأسفانه هیچ درمان مشخصی برای سندرم پای بی قرار اولیه یا RLS وجود ندارد، و درمان‌های مختلف اغلب تنها می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند. اما درمان پای بی قرار ثانویه (RLS ناشی از یک مشکل پزشکی دیگر) شامل درمان علت زمینه‌ای است.
اولین خط درمان سندرم پای بی قرار پرهیز از مواد یا غذاهایی است که ممکن است مشکل را تشدید یا بدتر کنند. دوری از الکل، کافئین و نیکوتین بسیار مهم است زیرا این امر می‌تواند به تسکین علائم فرد مبتلا کمک زیادی کند. علاوه بر این، فرد حتماً باید تمام داروهایی که مصرف می‌کند را برای پزشک خود مطرح کند تا مشخص شود که آیا هر یک از این داروها می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود یا خیر.
در سندرم پای بی قرار ثانویه که علت بیماری ناشی از بیماری زمینه‌ای دیگر استِ برای رهایی از پای بی قرار باید هرگونه بیماری زمینه‌ای مانند کم‌خونی، دیابت، کمبودهای تغذیه‌ای، بیماری کلیوی، بیماری تیروئید، وریدهای واریسی یا بیماری پارکینسون درمان شود. همچنین مکمل‌های غذایی برای اصلاح کمبود ویتامین یا مواد معدنی ممکن است توصیه شود. در برخی افراد، درمان بیماری زمینه‌ای باعث بهبودی کامل سندرم پای بی قرار می‌شود.
یکی دیگر از روش‌های درمانی مؤثر برای کاهش علائم RLS استفاده از فیزیوتراپی و درمان‌های خود مراقبتی مانند کشش، حمام‌های سرد یا گرم، حمام چرخشی، استفاده از کمپرس گرم یا سرد در ناحیه آسیب‌دیده، ماساژ اندام‌ها، یا تحریک ارتعاشی یا الکتریکی پاها و انگشتان پا است. زمان خواب، ورزش و تکنیک‌های تمدد اعصاب نیز ممکن است مفید باشد.
داروهای متفاوتی برای مبتلایان این سندرم تجویز می‌شوند اما اثربخشی این داروها می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد.
بهطورکلی داروهای تجویزی برای سندرم پای بی قرار در چند دسته‌ی زیر قرار می‌گیرند؛ این داروها ممکن است به‌تنهایی یا در موارد خاص به‌صورت ترکیبی تجویز شوند:
- داروهای دوپامینرژیک که بر روی انتقال دوپامین در مغز تأثیر می‌گذارند.
- داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین (Neurontin) و گاباپنتین اناکاربیل (Horizant) که ممکن است به تسکین علائم RLS و همچنین هرگونه درد مزمن یا درد عصبی کمک کنند.
- بنزودیازپین‌‌ها مانند آلپرازولام (Xanax)، کلونازپام (کلونوپین) و تمازپام (Restoril) که آرام‌بخش هستند.
- درنهایت مواد افیونی که این داروها اغلب برای درمان درد استفاده می‌شوند، اما می‌توانند علائم RLS را نیز تسکین دهند. ازآنجایی‌که مواد افیونی بسیار اعتیادآور هستند، معمولاً تنها زمانی استفاده می‌شوند که سایر داروها مؤثر نباشند. هیدروکودون (Vicodin، Norco) یک مثال از این دسته داروهاست.
سخن آخر
همان‌طور که در مطالب بالا خواندید، علائم سندرم پاهای بی‌قرار معمولاً در صورت برطرف شدن علت زمینه‌ای ناپدید می‌شوند، اما اگر علت ناشناخته باشد، گاهی اوقات علائم باگذشت زمان بدتر می‌شوند و زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. سندرم پای بی قرار تهدیدکننده زندگی نیست، اما در موارد خاص می‌تواند خواب را مختل کند و یا باعث اضطراب و افسردگی شود. نکته‌ی حائز اهمیت این است که در صورت مشاهده‌‌ی علائم حتماً سریعاً به پزشک مراجعه کنید و برای درمان اقدام کنید. علاوه بر مشورت با پزشک، گاهی صحبت کردن با مبتلایان دیگر این سندرم نیز می‌تواند این مسیر را برای فرد مبتلا آسان‌تر کند.
