اصطلاح اختلال مغز و اعصاب به هرگونه وضعیتی اطلاق می‌شود که ناشی از اختلال عملکرد در بخشی از مغز یا سیستم عصبی بوده و منجر به علائم جسمی یا روانی شود. ازآنجایی‌که مغز تقریباً همه قسمت‌های بدن را کنترل می‌کند، هنگامی‌که مشکلی در آن ایجاد شود، اغلب جدی بوده و می‌تواند بر سایر قسمت‌های بدن تأثیر بگذارد. درنتیجه ضروری است که راجع به این مشکلات اطلاعات به دست آورد. در این مقاله از سری مقالات بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب ما به اختلالات اعصاب و روان در کودکان و درمان آن‌ها می‌پردازیم.
اختلالات مغز و اعصاب در کودکان
سیستم عصبی سیستمی پیچیده است که فعالیت‌های بدن را تنظیم و هماهنگ می‌کند. این سیستم از دو بخش عمده تشکیل‌شده است:
- سیستم عصبی مرکزی: شامل مغز و نخاع.
- سیستم عصبی محیطی: شامل سایر عناصر عصبی.
علاوه بر مغز و نخاع، بخش‌های اصلی سیستم عصبی شامل موارد زیر هستند:
- چشم‌ها
- گوش‌ها
- اندام‌های حسی چشایی
- اندام‌های حسی بویایی
- گیرنده‌های حسی واقع در پوست، مفاصل، ماهیچه‌ها و سایر نواحی بدن
اختلالات عصبی در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که چیزی غیرطبیعی در مغز، سیستم عصبی یا سلول‌های ماهیچه‌ای وجود داشته باشد. این اختلالات می‌توانند از صرع تا سردردهای میگرنی، اختلالات تیک یا حرکات و موارد دیگر متفاوت باشد.
برخی از این اختلالات ارثی هستند، مانند اسپینا بیفیدا یا هیدروسفالی (مایعات در مغز)، برخی نیز بعدها با گذر زمان ایجاد می‌شوند و نتیجه‌ی یک آسیب‌دیدگی یا عفونت جدی هستند. این شرایط می‌تواند افراد را در بین همه گروه‌های سنی تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، بیماری‌های عصبی اندکی، تنها در سال‌های اولیه رشد وجود دارد.
دلایل اختلالات و بیماری‌های مغز و اعصاب در کودکان چیست؟
سیستم عصبی در برابر اختلالات مختلف آسیب‌پذیر بوده و در اثر موارد زیر ممکن است آسیب ببیند:
- ضربه
- عفونت‌ها
- انحطاط
- نقص ساختاری
- تومورها
- اختلال در جریان خون
دلایل اختلالات و بیماری‌های مغز و اعصاب در کودکان چیست؟
شایع‌ترین علائم بیماری‌های مغز و اعصاب عبارت‌اند از:
- تأخیر در رشد کودکان
- افزایش یا عدم رشد در اندازه سر
- تغییر در فعالیت، رفلکس یا حرکات بدن
- عدم هماهنگی اعضای بدن
- تغییر در سطح هوشیاری و یا خلق‌وخو
- سفتی عضلات، لرزش یا تشنج
کودکان بزرگ‌تر مبتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب ممکن است سردردهای شدید و مداوم، از دست دادن یکی از حواس پنج‌گانه یا سوزن سوزن شدن یا تغییر دید را گزارش دهند.
مهم‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب در کودکان چیست؟
بیماری‌های مغز و اعصاب مختلفی وجود دارند که بر سلامت کودکان تأثیر می‌گذارند. اوتیسم، صرع، فلج مغزی، عواقب آسیب مغزی و سردرد شایع‌ترین اختلالات عصبی است که در کودکان مشاهده می‌شود. هر بیماری مغز و اعصاب و علائم مرتبط با آن در هر کودک به‌صورت متفاوت خود را نشان می‌دهد.
اوتیسم:
اوتیسم نوعی اختلال رشد عصبی است که به‌عنوان یک سه‌گانه از اختلال تعامل اجتماعی، اختلال در ارتباط کلامی (گفتاری) و غیرکلامی (ناگفته) همراه با الگوی رفتاری محدود و تکراری با پایبندی بیش‌ازحد به امور روزمره و علایق محدود نشان داده می‌شود.
کودکان مبتلا به اوتیسم در مقایسه با کودکان عادی، درک متفاوتی از چیزهای موجود در محیط پیرامون خود دارند. دلیل مشخصی برای ابتلا به اوتیسم وجود ندارد، با این حال، تعدادی از عوامل محیطی، رفتاری و ژنتیکی باعث می‌شوند کودک به این بیماری مبتلا شود. کودک اوتیستیک ممکن است دچار اختلال گفتار، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی و چالش‌های عاطفی شود. کودکان بسته به سن و رشدی که دارند به تکنیک‌های مداخله‌ای مختلف نیاز پیدا خواهند کرد. هیچ درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد و ممکن است فرد به روش های‌درمانی مختلفی ازجمله دارو و درمان‌های رفتاری یا ترکیبی از هر دو نیاز پیدا کند.
اختلال عدم تمرکز و بیش فعالی:
یکی دیگر از شایع‌ترین بیمار‌های مغز و اعصاب در کودکان که گاهی تا بزرگ‌سالی نیز ادامه پیدا می‌کند، بیش فعالی است. بیش فعالی اختلالی است که تمرکز کودکان را کاهش می‌دهد و آن‌ها را در کنترل تکانه‌ها ناتوان می‌کند.
انجام وظایف خاص برای این کودکان دشواراست و اغلب آن‌ها را دچار پریشانی می‌کند. این بیماری به دلیل عوامل ژنتیکی، تغذیه نامناسب، سوءمصرف مواد یا آسیب مغزی ایجاد می‌شود. علائم این بیماری را می‌توان از طریق دارو و رفتاردرمانی، کنترل کرد.
دیسپراکسی:
این بیماری مغز و اعصاب در کودکان بسیار شایع است اما کمتر شناخته‌شده است. دیسپراکسی بیماری است که هماهنگی حرکات بدنی را دشوار می‌کند. کودکان مبتلا به این بیماری، در حفظ وضعیت و تعادل خود مشکل‌دارند. دلیل مشخصی برای این بیماری وجود ندارد، زیرا اعتقاد بر این است که سلول‌های عصبی که کنترل حرکت ماهیچه‌ها را کنترل می‌کنند، در هر فرد متفاوت است. کودکان مبتلا می‌توانند در صورت تشخیص زودرس بیماری با مداخلات خاصی مانند کاردرمانی فرآیند محور، بهبود یابند.
صرع:
صرع نوعی اختلال شایع است که در هر سنی مشاهده می‌شود. این یک بیماری مزمن است که با بروز تشنج‌های متعدد بروز می‌کند. تشنج به دلیل ایجاد اختلال موقتی در سلول‌های مغزی ایجاد می‌شود. صرع ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی، اختلالات رشدی، بیماری‌های عفونی و صدمات ناشی از مغز قبل از تولد ایجاد شود. شدت تشنج از فردی به فرد دیگر متفاوت است. گزینه‌های درمانی شامل داروهای ضد تشنج و مداخلات شیوه زندگی است.
سردرد:
بیشتر سردردها علائم بیماری‌های مغز و اعصاب نیستند، اما در برخی موارد ممکن است ناشی از یک مشکل اساسی باشند. سردرد می‌تواند در اثر تغییراتی در مغز یا بدن ایجاد شود که در جواب با آن‌ها پیام‌های درد به مغز ارسال می‌کند و منجر به سردرد می‌شود. اگر سردردها در کودکان، با علائم دیگر مانند استفراغ، گرفتگی، مشکل در هوشیاری همراه باشند، حتماً باید موردتوجه قرار گیرند.
اپیلپسی:
یادگیری، خواندن دقیق، هجی کردن، نوشتن و درک آنچه نوشته‌شده است در کودکان مبتلا بسیار مشکل است. علت دقیق این بیماری مانند بیماری‌های قبل هنوز مشخص نشده است. درمان این بیماری شامل روش‌های خاص تدریس است. در صورت تشخیص زودرس، کودکان مبتلا به اپیلپسی می‌توانند به بالاتر از حد متوسط برسند.
فلج مغزی:
این بیماری بر مهارت‌های حرکتی کودک تأثیر می‌گذارد و معمولاً در اثر آسیب‌های مغزی ایجاد می‌شود. این بیماری، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب در کودکان است و بسته به علائم عصبی، در انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود. فلج مغزی باعث می‌شود کودکان در هماهنگی و حرکاتی مانند ایستادن، راه رفتن، کنترل مثانه و روده، غذا خوردن و حتی صحبت کردن دچار مشکل شوند. این بیماری با افزایش سن بدتر نمی‌شود. هیچ دلیل قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما اعتقاد بر این است که در دوران بارداری، زمانی که جنین به‌درستی رشد نمی‌کند و یا آسیب مغزی می‌بیند ایجاد می‌شود. این بیماری قابل‌درمان نیست، یکسری روش‌های درمانی خاص می‌توانند اندکی به بهبود شرایط کمک کنند.
آنسفالوپاتی:
عفونت و التهاب مغز که در اثر وجود باکتری‌ها و ویروس‌ها ایجاد می‌شود را آنسفالوپاتی می‌گویند. در برخی موارد نادر این بیماری کشنده است. آنسفالیت به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در نوع اولیه ویروس و باکتری مستقیماً مغز را دچار عفونت می‌کند اما آنسفالوپاتی ثانویه به دلیل وجود عفونت در بخش دیگری از بدن و ناتوانی سیستم ایمنی در از بین بردن سلول‌های آلوده و حمله به سلول‌های مغز ایجاد می‌شود. علائم این بیماری مشابه بیماری آنفولانزاست. در موارد شدید، علائمی همچون از دست دادن سطح هوشیاری، احساس فلج و ناتوانی و مشکل در گفتار نیز بروز می‌کند.
اسکلروزیس یا MS:
بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خود ایمنی است که به سیستم عصبی مرکزی (CNS) حمله می‌کند و باعث علائم عصبی می‌شود.
این علائم عصبی ممکن است شامل ضعف، بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، مشکل در تعادل، مشکلات روده یا مثانه یا تغییر در بینایی باشد. MS در ابتدا به پوشش اطراف سلول‌های عصبی به نام میلین حمله می‌کند. در این حملات لکه‌هایی به وجود می‌آیند و که در مجاری عصبی تداخل ایجاد می‌شود و علائم MS ظاهر می‌شوند. علائم بیماری مولتیپل اسکلروزیس بسته به محل ضایعات متفاوت است. ۲.۷ تا ۵ درصد بیماران مبتلا به ام اس بین ۱۰ تا ۱۶ سال هستند.
درمان بیماری‌های مغز و اعصاب در کودکان
چشم‌انداز درمان بستگی به نوع و شدت بیماری مغز و اعصاب در کودک دارد. برخی شرایط به راحتی با دارو، درمان و جراحی قابل‌کنترل هستند. برای مثال هزاران نفر مبتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب زندگی کاملاً عادی دارند.
سایر اختلالات مانند بیماری‌های نورودژنراتیو و برخی آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه هیچ علاجی ندارند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها اغلب با تغییرات دائمی در قابلیت‌های رفتاری و روانی یا هماهنگی مواجه می‌شوند. در این موارد، هدف از درمان کمک به کودک برای زندگی باوجود بیماری و حفظ استقلال خود تا حد امکان است.
بیمارانی که در اثر سکته مغزی، ام اس، هانتینگتون، صدمات نخاعی و فلج مغزی آسیب دیده‌اند، تا حدودی با سلول درمانی بهبود پیدا می‌کنند.
سلول درمانی، درمانی نوین در بیماری‌های مغز و اعصاب
مهم‌ترین مکانیسم عمل سلول‌های بنیادی پیوند شده این است که این سلول‌ها با ترشح فاکتورهای رشد عصب، آنتی‌اکسیدان، آندروژنیک و عوامل ضد التهابی به ترمیم، بازسازی و نوزایی سیستم عصبیِ محیطی که در آن قرارگرفته‌اند، کمک کرده و محل صدمه‌دیده را بهبود می‌دهند.
مزیت درمان سلول بنیادی:
مزیت سلول‌های بنیادی این است که خودشان را به نواحی آسیب‌دیده می‌رسانند و تأثیر طولانی مدتی در بهبود بیمار دارند. سلول‌های بنیادی در محل جراحت مدت طولانی زنده نمی‌مانند اما در همان مدت، سلول‌های سالم و صدمه‌دیده اعصاب را تحریک کرده و به آن‌ها قدرت می‌دهند تا بتوانند فعالیت کنند.
مهم‌ترین بخش در سلول درمانی این است که چه نوع بیماری با چه نوع سلولی درمان می‌شود. برای هر بیماری باید یک سلول مناسب انتخاب کرد.
تا به امروز تحقیقات متعددی روی سلول درمانی و تأثیرات آن انجام‌شده اما به تحقیقات بیشتری برای نظر قطعی نیاز است. بااین‌حال امید است که سلول درمانی، به کیفیت زندگی بیمار، طول عمر و قدرت او را اضافه کند.
