مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف و بیرنگ است که در مغز و نخاع شما وجود دارد. مغز و نخاع سیستم عصبی مرکزی شما را تشکیل میدهند. سیستم عصبی مرکزی شما هر کاری را که انجام میدهید ازجمله حرکت عضلات، عملکرد اندامها و حتی تفکر و برنامهریزی پیچیده را کنترل و هماهنگ میکند. CSF مانند یک بالشتک در برابر ضربه یا آسیب ناگهانی عمل کرده و باعث حفاظت از این سیستم میشود. مایع مغزی نخاعی همچنین مواد زائد را از مغز خارج میکند و به سیستم عصبی مرکزی شما کمک میکند تا بهدرستی کار کند. فوق تخصص مغز و اعصاب اگر نیاز شود نمونهای از این مایع را از قسمت پایین کمر فرد در آزمایش مایع مغزی نخاعی جمعآوری میکند. با ما همراه باشید تا دربارهی این آزمایش اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار دهیم.
تجزیهوتحلیل مایع مغزی نخاعی (CSF) راهی برای جستجوی شرایطی است که بر مغز و ستون فقرات شما تأثیر میگذارد. این تجزیهوتحلیل مجموعهای از آزمایشها آزمایشگاهی است که بر روی یک نمونه از مایع مغزی نخاعی انجام میشود. مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع شفافی است که مواد مغذی را به سیستم عصبی مرکزی شما (CNS) میرساند و از مغز و نخاع تشکیلشده است.
مایع مغزی نخاعی (CSF)، توسط شبکه مشیمیه در مغز تولید میشود و سپس دوباره جذب جریان خون میشود. مایع مغزی نخاعی، هرچند ساعت یکبار بهطور کامل تعویض میشود. این مایع، علاوه بر ارائه مواد مغذی، از مغز و ستون فقرات شما محافظت میکند و مواد زائد را دور میکند.
آزمایش مایع مغزی نخاعی، معمولاً با انجام یک سوراخ در کمر جمعآوری میشود. تجزیهوتحلیل نمونه شامل اندازهگیری و بررسی موارد زیر است:
- فشار سیال
- پروتئینها
- گلوکز
- سلولهای قرمز خون
- گلبولهای سفید خون
- مواد شیمیایی
- باکتریها
- ویروسها
- سایر ارگانیسمهای مهاجم یا مواد خارجی
تجزیهوتحلیل آزمایش مایع مغزی نخاعی، میتواند شامل موارد زیر نیز باشد:
- اندازهگیری خصوصیات فیزیکی و ظاهر مایع مغزی نخاعی (CSF)
- آزمایشهای شیمیایی بر روی مواد موجود در مایع نخاعی یا مقایسه با سطوح مواد مشابه موجود در خون
- تعداد سلولها و نوع هر سلولی که در مایع مغزی نخاعی (CSF)، شما یافت میشود.
- شناسایی هرگونه میکروارگانیسمی که میتواند باعث بیماریهای عفونی شود.
مایع مغزی نخاعی (CSF)، در تماس مستقیم با مغز و ستون فقرات است؛ بنابراین تجزیهوتحلیل CSF مؤثرتر از آزمایش خون برای درک علائم CNS است. بااینحال، گرفتن نمونه مایع نخاعی دشوارتر از نمونه خون است. ورود به کانال نخاعی با سوزن نیاز به دانش تخصصی در زمینه آناتومی ستون فقرات و درک روشنی از هرگونه بیماری زمینهای مغز یا ستون فقرات دارد که عدم وجود آن میتواند خطر عوارض ناشی از عمل را افزایش دهد.
آزمایش مایع مغزی نخاعی چیست؟
پونکسیون کمری یا آزمایش مایع مغزی نخاعی معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه طول میکشد. این آزمایش توسط دکتری انجام میشود که بهطور ویژه برای جمعآوری CSF آموزشدیده است.
مایع مغزی نخاعی، معمولاً از ناحیه کمر یا ستون فقرات کمری گرفته میشود. نکته مهم این است که فرد در طول عمل باید کاملاً ثابت بماند. به این ترتیب از قرار گرفتن نادرست سوزن یا ضربه به ستون فقرات جلوگیری میشود.
برای انجام آزمایش مایع مغزی نخاعی شما یا مینشینید و به جلو خم میشوید تا ستون فقراتتان هم به جلو خم شود و یا به پهلو دراز میکشید و زانوهایتان را به سمت قفسه سینتان خم میکنید تا ستون فقراتتان خمیده شود. علت نیاز به خم شدن ستون فقرات این است که انحنای ستون فقرات باعث ایجاد فضایی بین استخوانهای شما در قسمت پایین کمر میشود.
هنگامیکه در موقعیت قرار گرفتید، پشت شما با محلول استریل تمیز میشود تا خطر عفونت کاهش یابد. برای تمیز کردن اغلب از ید استفاده میشود.
در مرحلهی بعد یک کرم یا اسپری بیحسکننده را روی پوست شما میمالند. سپس پزشک شما داروی بیحسی را تزریق میکند. هنگامیکه محل موردنظر کاملاً بیحس شد، پزشک یک سوزن نخاعی نازک را بین دو مهره وارد میکند. گاهی اوقات از نوع خاصی از اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی برای هدایت سوزن استفاده میشود.
ابتدا فشار داخل جمجمه با استفاده از نانومتر اندازهگیری میشود تا زیاد بالا یا پایین نباشد.
سپس نمونههای مایع از طریق سوزن گرفته میشود. هنگامیکه جمعآوری مایع کامل انجام شد، سوزن بیرون کشیده میشود و محل سوراخ دوباره تمیز شده و بانداژ میشود.
بعد از عمل از شما میخواهند که حدود یک ساعت دراز بکشید زیرا این امر خطر سردرد را که یکی از عوارض جانبی رایج این روش است، کاهش میدهد.
گاهی اوقات فرد به دلیل تغییر شکل کمر، عفونت یا فتق احتمالی مغز نمیتواند سوراخ کمری داشته باشد. در این موارد، ممکن است از روشهای تهاجمیتر جمعآوری مایع مغزی نخاعی (CSF) که نیاز به بستری شدن دارد استفاده شود، مانند یکی از موارد زیر:
- در طی یک عمل، پزشک شما سوراخی در جمجمه شما ایجاد میکند و یک سوزن را مستقیماً در یکی از بطنهای مغز شما وارد میکند.
- طی یک سوراخ سیسترال، پزشک یک سوزن را در پشت جمجمه شما وارد میکند.
- یک شانت یا درن بطنی میتواند مایع مغزی نخاعی (CSF) را از لولهای که پزشک در مغز شما قرار میدهد جمعآوری کند. این کار برای آزادسازی فشار بالای مایع انجام میشود.
- جمعآوری مایع مغزی نخاعی (CSF)، اغلب با سایر روشها ترکیب میشود. بهعنوانمثال، ممکن است برای میلوگرام به CSF شما رنگ وارد شود. میلوگرام یک عکس اشعه ایکس یا سیتیاسکن از مغز و ستون فقرات شما است.
خطرات آزمایش مایع مغزی نخاعی چیست؟!
این آزمایش به یک نسخه امضاشده نیاز دارد که نشان میدهد که شما از خطرات این روش آگاه هستید.
خطرات اولیه مرتبط با آزمایش مغزی نخاعی عبارتاند از:
- خونریزی از محل سوراخ به داخل مایع نخاعی
- ناراحتی در حین و بعد از عمل
- واکنش آلرژیک به ماده بیهوشی
- عفونت در محل سوراخ
- سردرد بعد از آزمایش
افرادی که از داروهای رقیقکننده خون استفاده میکنند در معرض خطر خونریزی هستند. آزمایش مایع مغزی نخاعی یا پونکسیون کمری برای افرادی که مشکلات انعقادی مانند تعداد پلاکت کم دارند که به آن ترومبوسیتوپنی میگویند بسیار خطرناک است.
اگر توده مغزی، تومور یا آبسه داشته باشید، این شرایط به ساقه مغز شما فشار میآورد. علاوه بر آن یک سوراخ کمری میتواند باعث فتق مغز و درنتیجه آسیب مغزی یا حتی مرگ شود.
فتق مغزی تغییر ساختارهای مغز است که معمولاً با فشار زیاد داخل جمجمه همراه است. این وضعیت درنهایت خونرسانی به مغز شما را قطع میکند و همین میتواند باعث خسارات جبرانناپذیری میشود. در صورت مشکوک شدن به توده مغزی، آزمایش انجام نمیشود.
روشهای سوراخ سازی سیسترونال و بطنی خطرات بیشتری دارند. این خطرات عبارتاند از:
- آسیب به نخاع یا مغز شما
- خونریزی در مغز شما
- اختلال در سد خونی مغزی
چرا آزمایش مایع مغزی نخاعی باوجود این عوارض انجام میشود؟
درصورتیکه آسیب CNS داشته باشید، اغلب نیاز به آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF)، خواهید داشت. همچنین اگر سرطان دارید و پزشکتان بخواهد ببیند که آیا سرطان به CNS سرایت کرده است یا نه، آزمایش مایع مغزی نخاعی ممکن است انجام شود.
علاوه بر این، در صورت داشتن یک یا چند مورد از علائم زیر، این آمایش درخواست میشود:
- سردرد شدید و بیوقفه
- گرفتگی گردن
- توهم، گیجی، یا زوال عقل
- تشنج
- علائم شبه آنفولانزا که ادامهدارند یا تشدید میشوند.
- خستگی، بیحالی، یا ضعف عضلانی
- تب یا بثورات پوستی
- حساسیت به نور
- بیحسی یا لرزش
- سرگیجه
- مشکلات در صحبت کردن
- تغییرات در هوشیاری
- حالت تهوع شدید
- مشکل در راه رفتن یا هماهنگی ضعیف بین اجزای بدن
- نوسانات خلقی شدید
- افسردگی بالینی درمانناپذیر
- بیماریهایی که با آزمایش مایع مغزی نخاعی شناسایی میشوند
آزمایش مایع مغزی نخاعی میتواند بهطور دقیق بین طیف گستردهای از بیماریهای CNS که در غیر این صورت تشخیص آن دشوار است، تمایز قائل شود. این بیماریها عبارتاند از:
۱. بیماریهای عفونی
ویروسها، باکتریها، قارچها و انگلها همگی میتوانند CNS را آلوده کنند. عفونتهای خاصی را میتوان با آزمایش مایع مغزی نخاعی پیدا کرد. عفونتهای رایج CNS عبارتاند از:
- مننژیت
- آنسفالیت
- بیماری سل
- عفونتهای قارچی
- ویروس نیل غربی
- ویروس آنسفالیت اسب شرقی (EEEV)
۲. خونریزی
خونریزی داخل جمجمهای را میتوان با آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF)، تشخیص داد. بااینحال، جداسازی علت دقیق خونریزی ممکن است به اسکن یا آزمایشهای اضافی نیاز داشته باشد. علل شایع عبارتاند از فشارخون بالا، سکته مغزی یا آنوریسم.
۳. اختلالات خود ایمنی
آزمایش مایع مغزی نخاعی میتواند اختلالات خود ایمنی را تشخیص دهد. سیستم ایمنی میتواند از طریق التهاب، تخریب غلاف میلین اطراف اعصاب و تولید آنتیبادی به CNS آسیب برساند.
بیماریهای رایج این نوع عبارتاند از:
- سندرم گیلن باره
- سارکوئیدوز
- نوروسیفلیس
- اسکلروز چندگانه
۴. تومورها
تجزیهوتحلیل مایع مغزی نخاعی (CSF)، میتواند تومورهای اولیه را در مغز یا ستون فقرات تشخیص دهد. همچنین میتواند سرطانهای متاستاتیکی را که از سایر قسمتهای بدن به CNS گسترش یافتهاند، شناسایی کند.
نتایج طبیعی به این معنی است که هیچچیز غیرطبیعی در مایع نخاعی یافت نشده است و تمام سطوح اندازهگیریشده اجزای مایع مغزی نخاعی (CSF)، در محدوده طبیعی قرار داشتهاند.
نتایج غیرطبیعی ممکن است به یکی از دلایل زیر ایجاد شود:
- وجود یک تومور
- سرطان متاستاتیک
- خونریزی
- آنسفالیت، که التهاب مغز است.
- عفونت
- التهاب
- سندرم ری، که یک بیماری نادر و اغلب کشنده است که کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد و با عفونتهای ویروسی و مصرف آسپرین همراه است.
- مننژیت، که میتواند از قارچها، سل، ویروسها یا باکتریها شما را مبتلا کند.
- ویروسهایی مانند نیل غربی
- سندرم گیلن باره، که یک وضعیت خود ایمنی است که باعث فلج میشود و پس از قرار گرفتن در معرض ویروس رخ میدهد.
- سارکوئیدوز، که یک وضعیت گرانولوماتوز با علت ناشناخته است که بر بسیاری از اندامها (عمدتاً ریهها، مفاصل و پوست) تأثیر میگذارد.
- نوروسیفلیس، که زمانی رخ میدهد که عفونت سیفلیس مغز شما را درگیر کند.
- ام اس، که یک اختلال خود ایمنی است که بر مغز و نخاع شما تأثیر میگذارد.
بررسی و پیگیری بعد از آزمایش مایع مغزی نخاعی شما بستگی به این دارد که چه چیزی باعث غیرطبیعی بودن آزمایش CNS شده است. بهاحتمالزیاد برای تشخیص قطعی آزمایشهای بیشتری موردنیاز خواهد بود.
مننژیت ناشی از عفونت باکتریایی یا انگلی یک اورژانس پزشکی است که علائم آن مشابه مننژیت ویروسی است. بااینحال، مننژیت ویروسی کمتر تهدیدکننده زندگی است.
افراد مبتلابه مننژیت باکتریایی ممکن است آنتیبیوتیکهای طیف وسیع را تا زمانی که علت عفونت مشخص شود دریافت کنند. درمان سریع برای نجات جان شما ضروری است و میتواند از آسیب دائمی CNS جلوگیری کند.