اگر آسیبی به مغز شما وارد شود، می‌تواند پیامد‌ها مختلفی ازجمله کما، مرگ مغزی و ورود به حالت حداقل سطح هوشیاری (Minimally Conscious State) را برای به همراه داشته باشد. یکی از حالت‌های پیچیده‌تر و خطرناک‌تری که در پی آسیب به مغز امکان دارد شما با آن درگیر شوید و نام آن را نیز شنیده باشید، «زندگی نباتی» است. زندگی نباتی حالت یا وضعیتی است که متخصصان سال‌ها است در پی یافتن درمانی برای آن هستند.
در مطلب پیش رو با جراح مغز و اعصاب در تهران همراه باشید تا اطلاعات بیش‌تری در رابطه با زندگی نباتی و درمان آن و همچنین نکات مراقبتی زندگی نباتی و کارکرد مغز دریابید.
زندگی نباتی چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
حالت نباتی زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از مغز که فکر و رفتار را کنترل می‌کند دیگر کار نمی‌کند، بلکه هیپوتالاموس و ساقه مغز (بخش‌هایی از مغز که عملکردهای حیاتی را کنترل می‌کنند، مانند چرخه خواب، دمای بدن، تنفس، فشارخون، ضربان قلب و هوشیاری) به کار خود ادامه می‌دهند. در چنین شرایطی، افراد چشمان خود را باز می‌کنند و بیدار به نظر می‌رسند، اما به‌هیچ‌عنوان به هیچ یک از محرک‌های محیطی خود پاسخ نمی‌دهند.
زندگی نباتی را می‌توان به‌طور خلاصه این‌گونه تعریف کرد:
- معمولاً زندگی نباتی در اثر آسیب شدید مغزی که به دلیل آسیب سر یا اختلالی که مغز را از اکسیژن محروم می‌کند، مانند ایست قلبی یا تنفسی ایجاد می‌شود.
- افرادی که در زندگی نباتی به سر می‌برند، می‌توانند چشمان خود را باز کنند، اما نمی‌توانند صحبت کنند یا کارهایی را انجام دهند که نیاز به فکر یا قصد آگاهانه دارد و هیچ آگاهی از خود یا محیط خود ندارند.
- پزشکان تنها پس از مشاهده افراد برای مدت‌زمان معین و در بیش از یک نوبت، حالت نباتی را تشخیص می‌دهند و هیچ مدرکی دال بر آگاهی در این افراد پیدا نمی‌کنند.
- افرادی که در زندگی نباتی قرار دارند نیاز به مراقبت همه‌جانبه دارند، ازجمله تغذیه خوب و اقداماتی برای جلوگیری از مشکلات ناشی از ناتوانی در حرکت؛ بنابراین اطرافیان آن‌ها باید از نکات مراقبتی زندگی نباتی را به‌خوبی آگاه باشند.
درمان زندگی نباتی معمولاً در چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
معمولاً درمان زندگی نباتی زمانی اتفاق می‌افتد که، علت آسیب مغزی به دلیل آسیب سر (آسیب مغزی تروماتیک) بوده باشد، و نه اختلالی که منجر به کمبود اکسیژن در مغز شود. اما این نکته را باید در نظر داشت که بهبود معمولاً بسیار محدود است. به‌عنوان‌مثال، افراد ممکن است یک کلمه را بارها و بارها به زبان بیاورند. به‌ندرت افرادی که به زندگی نباتی پایدار به دلیل ضربه به سر دچار می‌شوند، طی ماه‌ها تا سال‌ها به‌آرامی بهبود می‌یابند.
دلایل ایجاد زندگی نباتی چیست؟
زندگی نباتی زمانی رخ می‌دهد که مخ (بزرگ‌ترین قسمت مغز) به‌شدت آسیب‌دیده باشد و عبارتی عملکرد ذهنی را غیرممکن کند؛ اما سیستم فعال‌کننده شبکه هنوز کار کند (که این امر بیداری را ممکن می‌کند). سیستم فعال‌کننده شبکه‌ای کنترل می‌کند که فرد بیدار باشد. این سیستمی از سلول‌ها و رشته‌های عصبی است که در اعماق قسمت بالایی ساقه مغز (بخشی از مغز که مغز را به نخاع متصل می‌کند) قرار دارد.
معمولاً حالت نباتی به دلیل آسیب شدید مغزی ایجاد می‌شود که دو حالت دارد و عبارت‌اند از:
- ضربه به سر
- اختلالی که مغز را از اکسیژن محروم می‌کند؛ مانند ایست قلبی یا ایست تنفسی
بااین‌حال، هر اختلالی که به‌شدت به مغز آسیب می‌رساند مانند خونریزی در مغز یا عفونت مغزی می‌تواند منجر به زندگی نباتی شود.
علائم حالت زندگی نباتی چیست؟
افرادی که در حالت زندگی نباتی هستند می‌توانند برخی کارها را انجام دهند زیرا برخی از قسمت‌های مغز کار می‌کنند، که این کارها عبارت‌اند از:
- آن‌ها می‌توانند چشمان خود را باز کنند.
- آن‌ها الگوهای خواب‌وبیداری نسبتاً منظمی دارند (اما لزوماً مربوط به روز و شب نیست).
- آن‌ها می‌توانند نفس بکشند، بمکند، بجوند، سرفه کنند، نفس بکشند، قورت دهند و صداهای روده‌ای تولید کنند.
- آن‌ها حتی ممکن است از صداهای بلند مبهوت شوند و به نظر می‌رسد که لبخند می‌زنند یا اخم می‌کنند.
به دلیل این پاسخ‌ها، ممکن است به نظر برسد که از محیط اطراف خود آگاه هستند؛ اما بااین‌حال، آن‌ها هیچ آگاهی از خود یا محیط خود ندارند! پاسخ‌های ظاهری آن‌ها به محیط اطرافشان ناشی از رفلکس‌های اولیه خودکار و غیرارادی است و هرگز ناشی از یک عمل آگاهانه نمی‌باشد. به‌عنوان‌مثال، آن‌ها ممکن است به‌طور غریزی یکشی را هنگامی‌که با دستشان لمس می‌کنند، بگیرند؛ درست همانند یک نوزاد.
افراد در حالت زندگی نباتی قرار دارند، نمی‌توانند کارهایی را انجام دهند که نیاز به فکر یا قصد آگاهانه دارد. آن‌ها نمی‌توانند صحبت کنند، از دستورات پیروی کنند، اندام‌های خود را به‌طور هدفمند حرکت دهند، یا برای جلوگیری از یک محرک دردناک حرکت کنند.
اکثر افراد در حالت زندگی نباتی تمام ظرفیت آگاهی، تفکر و رفتار آگاهانه را از دست می‌دهند. بااین‌حال، در تعداد کمی از افراد، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی عملکردی (fMRI) و الکتروانسفالوگرافی (EEG) شواهدی از برخی فعالیت‌های مغزی را شناسایی کرده‌اند که نشان‌دهنده آگاهی احتمالی است. در این افراد، علت معمولاً ضربه به سر بود، نه اختلالی که منجر به کمبود اکسیژن در مغز شود. همان‌طور که در بخش درمان زندگی نباتی نیز به این موضوع اشاره کردیم، پیش‌آگهی افرادی که در اثر ضربه به سر در حالت زندگی نباتی قرار گرفته‌اند، بهتر از سایرین است.
هنگامی‌که از مردم خواسته شد حرکت بخشی از بدن خود را تصور کنند، این آزمایش‌ها فعالیت مغزی مناسب برای چنین عملی را نشان می‌داد (اگرچه افراد این عمل را انجام ندادند). بااین‌حال، این آزمایش‌ها نمی‌توانند میزان آگاهی این افراد را تعیین کنند. آگاهی که فقط با این آزمایش‌ها قابل‌تشخیص باشد، آگاهی پنهان نامیده می‌شود.
همچنین شایان‌ذکر است که، افراد در حالت نباتی کنترلی بر ادرار و حرکات روده ندارند (بی‌اختیار هستند).
چگونه حالت نباتی را تشخیص می‌دهند؟
پزشکان بر اساس علائم به حالت زندگی نباتی مشکوک می‌شوند. بااین‌حال، قبل از تشخیص حالت نباتی، افراد باید برای یک دوره زمانی و بیش از یک بار تحت نظر باشند. اگر افراد به مدت کافی رصد نشوند، شواهد آگاهی ممکن است از دست برود. افرادی که مقداری آگاهی دارند ممکن است در حالت حداقل مقدار هوشیار باشند.
انجام یک آزمایش تصویربرداری، مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT)، برای بررسی اختلالاتی که ممکن است باعث ایجاد مشکل شوند، به‌ویژه مواردی که قابل‌درمان هستند، انجام می‌شود.
الکتروانسفالوگرافی (EEG) ممکن است برای بررسی اختلالات در فعالیت الکتریکی مغز انجام شود که نشان‌دهنده تشنج است، که ممکن است هوشیاری را مختل کند.
MRI عملکردی (fMRI) ممکن است برای بررسی فعالیت مغز و درنتیجه تعیین اینکه آیا آگاهی به‌طور کامل مختل شده است انجام شود. این آزمایش می‌تواند تشخیص دهد که چه زمانی یک فرد به سؤالات و دستورات پاسخ می‌دهد، حتی زمانی که پاسخ آشکار نیست – یعنی زمانی که فرد در پاسخ صحبت نمی‌کند یا حرکت نمی‌کند (آگاهی پنهان).
نتایج این آزمایش‌ها می‌تواند بر تصمیم‌گیری در مورد مراقبت طولانی‌مدت تأثیر بگذارد.
پیش‌آگهی زندگی نباتی چگونه است؟
برخی افراد به‌طور خودبه‌خود از حالت زندگی نباتی بهبود می‌یابند، اما بهبودی معمولاً ناقص است. شانس بهبودی به علت و میزان آسیب مغزی و سن فرد بستگی دارد، مانند موارد زیر:
- اگر علت آسیب به سر، ناهنجاری متابولیک برگشت‌پذیر (مانند قند خون پایین) یا مصرف بیش‌ازحد دارو به‌جای سکته مغزی یا ایست قلبی باشد، احتمال بهبودی بیشتر است.
- افراد جوان‌تر ممکن است بیشتر از افراد مسن‌تر از عضلات خود استفاده کنند، اما تفاوت در بازیابی عملکرد ذهنی، رفتار و گفتار قابل‌توجه نیست.
- اگر حالت نباتی بیش از چند ماه طول بکشد، بعید است که افراد هوشیاری خود را بازیابند. اگر افراد بهبود پیدا کنند، احتمالاً به‌شدت ناتوان می‌شوند.
- هرگونه بهبودی از حالت نباتی بعد از ۱ ماه بعید است، مخصوصاً اگر علت آن چیزی غیر از ضربه به سر باشد. اگر علت ضربه به سر باشد، بهبودی پس از ۱۲ ماه بعید است. بااین‌حال، تعداد کمی از افراد در طی چند ماه یا سال بهبود می‌یابند. به‌ندرت، بهبود دیرهنگام اتفاق می‌افتد. پس از ۵ سال، حدود ۳ درصد از افراد توانایی برقراری ارتباط و درک را بازیابی می‌کنند، اما تعداد کمی می‌توانند مستقل زندگی کنند و هیچ‌کدام نمی‌توانند به‌طور طبیعی کار کنند.
درمان زندگی نباتی
اقدامات پیشگیرانه برای مشکلات ناشی از بی‌حرکتی
- تغذیه‌ی خوب
- موسیقی‌درمانی که ممکن است با تحریک پاسخ در افراد در حالت زندگی نباتی یا سایر انواع اختلالات هوشیاری، اثرات مفید جزئی داشته باشد. اما سودمندی این درمان هنوز مشخص نیست.
- مراقبت بلندمدت
افرادی که در حالت زندگی نباتی هستند، همانند افرادی که در کما هستند نیاز به مراقبت دارند بنابراین رعایت نکات مراقبتی زندگی نباتی زیر می‌تواند در درمان آن‌ها کمک‌کننده باشد.
ارائه تغذیه خوب:
حمایت تغذیه‌ای مهم است. افراد از طریق لوله‌ای که از طریق بینی وارد معده می‌شود تغذیه می‌شوند. داروها نیز ممکن است از طریق این لوله‌ها تجویز شوند.
جلوگیری از مشکلات حرکتی:
بسیاری از مشکلات ناشی از ناتوانی درحرکت هستند (بی‌حرکت کردن)، و اقدامات لازم برای جلوگیری از آن‌ها ضروری است؛ به‌عنوان‌مثال، موارد زیر ممکن است رخ دهد:
زخم بستر: دراز کشیدن در یک وضعیت می‌تواند جریان خون را به برخی از نواحی بدن قطع کند و باعث شکسته شدن پوست و ایجاد زخم بستر شود.
انقباضات: عدم حرکت همچنین می‌تواند منجر به سفت شدن و کوتاه شدن دائمی عضلات (انقباضات) شود که باعث خم شدن دائمی مفاصل می‌شود.
لخته‌های خون: عدم تحرک باعث می‌شود لخته‌های خونی در رگ‌های پا ایجاد شوند که به آن ترومبوز ورید عمقی می‌گویند.
با جابجایی مکرر فرد و قرار دادن بالشتک محافظ در زیر قسمت‌هایی از بدن که در تماس با تخت هستند، مانند پاشنه‌ها، می‌توان از ایجاد زخم بستر جلوگیری کرد.
برای جلوگیری از انقباضات نیز، فیزیوتراپیست‌ها به‌آرامی مفاصل فرد را در همه جهات حرکت می‌دهند (تمرینات غیرفعال دامنه حرکتی) یا مفاصل را در موقعیت‌های خاصی قرار می‌دهند.
پیشگیری از لخته شدن خون شامل استفاده از داروها و فشار دادن یا بالا بردن پاهای فرد است. حرکت دادن اندام‌ها، همان‌طور که در تمرینات غیرفعال دامنه حرکتی رخ می‌دهد، ممکن است به جلوگیری از لخته شدن خون نیز کمک کند.
جهل روز پیش پنج پزشک فوق تخصص در بیمارستان بهارلو تشخیص نباتی بودن پسرم را تأیید کردند،امروز اون حرف میزنه منو میبوسه،طوری به حرفهای دکترا می‌خنده ومسغره میکنه علم پزشکیشون را،شکر
سلام خواهرم الان ۸۰ روز تصادف کرده ضریب هوشی ۶ هست دکترا میگن زندگی نباتی الان داره اما مردمک چشماش حرکات دست یا هر چیزی که جلوش تکون بدی دنبال میکنه دست و پاش تکون میده امیدی هست خوب بشه