همه چیز که باید در مورد سرگیجه بدانید
سرگیجه (Vertigo) حالتی است که در آن تعادل بدن از دست می‌رود و احساس چرخش محیط یا خودتان را دارید و دچار ضعف و بی‌حالی می‌شوید. در بیشتر مواقع سرگیجه ممکن است به خاطر خستگی زیاد، کاهش قندخون و آب بدن اتفاق بیفتد. اما اگر سرگیجه، مداوم و همیشگی باشد، باید به دنبال دلیل دیگری باشید. در برخی از مواقع علت سرگیجه و سنگینی سر وجود یک بیماری است که اگر زود اقدام کنید، میتوان آن را به موقع درمان کرد.
تعریف دقیق سرگیجه
سرگیجهٔ دَوَرانی یا واقعی (vertigo) حالتی است که فرد احساس میکند محیط اطرافش به دور سرش در حرکت یا چرخش است یا اینکه محیط اطراف ثابت است اما خودش در حال حرکت یا چرخش است. همین احساس حرکت یا چرخش است که سرگیجه واقعی را از سایر انواع (dizziness) «گیجی یا سبکیِ سر» متفاوت میکند. در سبکی سر بیمار احساس عدم تعادل میکند اما احساس حرکت وجود ندارد. بیمار می‌گوید سرم گیج رفت یا چشم هایم سیاهی رفت.
نشانه های سرگیجه
سرگیجه معمولاً می تواند به طور خاص به صورت یکی از احساسات زیر بیان شود:
- احساس کاذب حرکت یا چرخش (Vertigo یا سرگیجه دورانی)
- سبکی سر یا احساس غش
- از دست دادن تعادل یا عدم تعادل
- سایر احساسات مانند شناور بودن یا سنگینی سر
علائم هشدار برای اختلال سرگیجه
اگر با اختلال سرگیجه دست و پنجه نرم می‌کنید، بهتر است علائم هشدار زیر را جدی بگیرید:
- سرگیجه ناگهانی که تحت تاثیر تغییر موقعیت نباشد.
- سرگیجه همراه با علائم عصبی مانند عدم هماهنگی شدید عضلات یا ضعف شدید.
- سرگیجه همراه با ناشنوایی و عدم وجود سابقه بیماری Meniere
انواع سرگیجه
سرگیجه انواع مختلفی دارد که علت آنها نیز متفاوت است.
سرگیجه محیطی (Peripheral vertigo)
حدود ۸۰٪ موارد از این نوع هستند. سرگیجه محیطی معمولاً از مشکلات گوش داخلی ناشی میشود.
اندامهای ریزی در گوش داخلی با ارسال پیام از طریق سیگنالهای عصبی به مغز به نیروی جاذبه و موقعیت فرد پاسخ میدهند. این روند افراد را قادر می سازد هنگام ایستادن، تعادل خود را حفظ کنند.
تغییر در این سیستم می تواند سرگیجه ایجاد کند. سرگیجه وضعیتی خوش خیم و التهاب دلایل شایع است. از دیگر دلایل آن میتوان به بیماری منییر و آکوستیک نوروما اشاره کرد.
سرگیجه مرکزی (Central vertigo)
سرگیجه مرکزی با مشکلات سیستم عصبی مرکزی (CNS) مرتبط است. تقریباً ۲۰٪ موارد از این نوع هستند.
این بیماری معمولاً در یکی از مناطق زیر اختلال ایجاد میکند:
- ساقه مغز
- مخچه
علل احتمالی آن عبارتند از: میگرن وستیبولار، میلین زدایی (demyelination) و تومورهای که ناحیه یا مناطق سیستم عصبی مرکزی را درگیر میکند.
سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم چیست؟
سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم (BPPV) عارضه‌ای است که طی آن، بیمار پس از حرکات سر یا تغییرات سریع وضعیتی، از سرگیجه‌های کوتاه مدت شکایت دارد. علائم BPPV خصوصاً هنگام جابجا شدن به سمت دیگر در حین خواب یا خمیدن سر به عقب رخ می‌دهد.
ارگان‌های وستیبولار در گوش داخلی ما که وظیفه حفظ تعادل مان را بر عهده دارند شامل اوتریکول و ساکول (اتولیت‌ها) و سه مجرای نیم دایره‌ای هستند. ارگان‌های اتولیتی حاوی ذرات بسیار ریز کریستالی شکلی هستند که شما را نسبت به نیروی جاذبه حساس می‌کنند.
به دلایل زیادی، این بلورها می‌توانند از صفحه نگهدارنده شان جدا شوند. هنگامی که آنها از جای خود کنده می‌شوند، می‌توانند به یکی از کانال‌های نیم دایره منتقل شوند (به خصوص در حالی که دراز کشیده اید). این امر باعث میشود که تعادل مایع درون کانال نیم دایره به هم بخورد و فرد نسبت به تغییر وضعیت سر حساس شود و همین امر باعث احساس سرگیجه میشود.
علل رایج سرگیجه
مسائل مختلفی می تواند باعث سرگیجه ناگهانی شود و برخی از آنها جدی تر است. به همین دلیل، هرکسی که شروع هر یک از اختلالات زیرا را به صورت ناگهانی تجربه کند؛ باید به پزشک مراجعه کند.
در صورت بروز سرگیجه ناگهانی ممکن است سریعا به مراقبت های پزشکی نیاز پیدا کنید. به عنوان مثال برخی از مشکلات همراه با سرگیجه ناگهانی علائم سکته مغزی است. برخی از این عوامل عبارتند از:
- مشکلات گوش داخلی
- نوریت دهلیزی یا نورونیت
- بیماری منییر
- فشار خون پایین
- اختلال هراس
- سکته مغزی (TIA)
- عوارض جانبی دارو ها
- گرمازدگی
- کمبود آب بدن
- استرس، اضطراب، عصبانیت و ترس
- نارسایی کمبود آهن
- دریازدگی
- عفونت گوش
- میگرن
- قند خون پایین، در افراد دیابتی
- سرگیجه سرویکوژنیک، سرگیجه ناگهانی همراه با درد گردن
آزمایش‌های تشخیص نوع سرگیجه
انجام برخی از آزمایش‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا به موقع نوع سرگیجه را تعیین کنید. این آزمایش‌ها عبارتند از:
آزمون رانش سر
در این آزمایش بیمار به بینی آزمون‌گر نگاه میکند و آزمون‌گر سرش را به سرعت به طرفی حرکت می دهد. سپس به دنبال حرکت درست چشم می گردد.
آزمون رومبرگ
در این آزمون بیمار باید با چشم‌های بسته و پاهای روی هم گذاشته بایستد. سپس چشم‌هایش را ببندد و سعی کند تا جای ممکن تعادل خود را حفظ کند.
آزمون Fukuda-Unterberger
در این آزمایش از بیمار خواسته می شود تا در حالی که چشم‌هایش بسته است، بدون اینکه به پهلوها حرکت کند، در جا بزند.
آزمون دیکس هالپایک
در این آزمون بیمار در حالی که روی میز معاینه قرار دارد، به سرعت از موقعیت نشسته به موقعیت خوابیده می‌رود. در حالی که سرش اندکی به سمت راست و یا اندکی به سمت چپ خم است. در این میان پزشک حرکات چشم‌ها را بررسی می کند تا بیشتر به علت سرگیجه پی ببرد.
آزمون‌های تصویربرداری
در برخی مواقع آزمون‌های تصویربرداری بهترین گزینه برای تشخیص هستند. از جمله پرکاربردترین آزمون‌های تصویربرداری برای بیماری مرتبط با سرگیجه عبارتند از:
- سی تی اسکن
- ام آر آی
مراجعه به پزشک بعد از سرگیجه
در صورت تجربه هر نوع سرگیجه غیرقابل توجیه، عود کننده یا شدید به پزشک مراجعه کنید.
در صورت تجربه سرگیجه شدید یا Vertigo همراه با هریک از حالات زیر به درمانگاه اورژانس مراجعه کنید:
- صدمه شدید سر
- سردرد جدید، متفاوت یا شدید
- تب بالاتر از ۳۸.۳ درجه
- سفت شدن شدید گردن
- تاری دید
- صدمه شدید سر
- سردرد جدید، متفاوت یا شدید
- تب بالاتر از ۳۸.۳ درجه
- سفت شدن شدید گردن
- تاری دید
درمان سرگیجه
درمان سرگیجه روی علت اصلی ایجاد آن متمرکز است. در بیشتر موارد، درمان‌های خانگی و درمان‌های پزشکی می‌توانند علت سرگیجه را کنترل کنند.
- مشکلات گوش داخلی می‌تواند با دارو‌ها و تمرینات در منزل کنترل شود که می‌تواند به کنترل تعادل کمک کند.
- سرگیجه‌ی وضعیتی خوش‌خیم (BPV) نیز با مانور‌هایی که می‌تواند به کاهش علائم کمک کند قابل حل است. جراحی گزینه‌ی دیگری برای بیمارانی است که BPV آنها با دیگر روش‌ها کنترل نمی‌شود.
- بیماری منییر نیز با رژیم غذایی کم‌نمک، تزریقات موقعیتی یا جراحی گوش درمان میشود.
- میگرن با دارو‌ها و تغییر سبک زندگی، مانند یادگیری شناسایی و جلوگیری از عوامل تحریک‌کننده میگرن، درمان میشود.
- دارو‌ها و تکنیک‌های کاهش اضطراب نیز می‌توانند به اختلالات اضطرابی کمک کنند.
- نوشیدن مایعات زیاد می‌تواند به سرگیجه ناشی از ورزش بیش از حد، گرما یا کم‌آبی بدن کمک کند.