شاید برای شما هم پیشآمده باشد که هنگام مراجعه به پزشک وقتی قسمتی از بدنتان درد میکند، با درخواست پزشک مبنی بر گرفتن عکس سی تی اسکن یا ام آر آی مواجه شوید! پزشکان و سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی سالها درزمینه خود آموزشدیدهاند، اما هنوز چیزهای زیادی وجود دارد که آنها نمیتوانند بهسادگی با نگاه کردن یا گوش دادن به بدن شما تشخیص دهند و نیازمند برسی دقیقتر است.
در برخی شرایط پزشکی که پزشکان، نیاز به نگاه عمیقتری به بافتها، رگهای خونی و استخوانهای داخل بدن شما داند؛ معمولاً اشعه ایکس و سونوگرافی میتوانند برخی اطلاعات را ارائه دهند، اما زمانی که به نمای دقیقتری نیاز است، معمولاً مرحله بعدی عکس سی تی اسکن است.
در این مقاله از بهترین جراح مغز و اعصاب در تهران، نگاهی دقیقتر به نحوه عملکرد سی تی اسکن، کاربرد آن و نحوه انجام آن میاندازیم.
سی تی اسکن چیست؟
سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری، یک ابزار تشخیصی مفید برای تشخیص بیماریها و آسیبها است. این دستگاه از یک سری اشعه ایکس و یک کامپیوتر برای تولید تصویر سهبعدی از بافتهای نرم و استخوانها استفاده میکند. سی تی اسکن روشی بدون درد و غیرتهاجمی برای پزشکان شما برای تشخیص شرایط است.
از سی تی اسکن برای بررسی ساختارهای داخل بدن شما استفاده میکنند و تصاویری مقطعی به دست میدهد. این تصاویر اطلاعات دقیقتری نسبت به تصاویر معمولی اشعه ایکس ارائه میدهند.
سی تی اسکن معمولاً برای اعضایی که در پایین ذکر میکنیم مورداستفاده قرار میگیرد؛
- سر
- شانهها
- ستون فقرات
- قلب
- شکم
- زانو
- قفسه سینه
در طول یک سی تی اسکن، شما در یک دستگاه تونل مانند دراز میکشید درحالیکه داخل دستگاه میچرخد و مجموعهای از اشعه ایکس را از زوایای مختلف میگیرید.
این تصاویر سپس به رایانه فرستاده میشوند، جایی که آنها برای ایجاد تصاویری از برشها یا برشهای مقطعی از بدن ترکیب میشوند. آنها همچنین ممکن است برای تولید یک تصویر سهبعدی از ناحیه خاصی از بدن ترکیب شوند.
انجام سی تی اسکن چقدر طول میکشد؟
بهطورمعمول، شما باید یک ساعت برای سی تی اسکن برنامهریزی کنید. بیشتر آن زمان برای آمادهسازی است. خود سی تی اسکن، بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه یا کمتر طول میکشد. بهطورکلی، پسازاینکه پزشک حاضر در اتاق سی تی اسکن گفت انجام این سایر کارها بیخطر است، میتوانید فعالیتهای خود را از سر بگیرید.
کاربرد سی تی اسکن چیست و چرا انجام میشود؟
سی تی اسکن کاربردهای زیادی دارد، اما بهویژه برای تشخیص بیماریها و ارزیابی آسیبها مناسب است. تکنیک تصویربرداری میتواند به پزشک شما کمک کند:
- تشخیص عفونتها، اختلالات عضلانی و شکستگی استخوان
- محل تودهها و تومورها ازجمله سرطان را مشخص کند
- رگهای خونی و سایر ساختارهای داخلی را مطالعه کند
- میزان آسیبهای داخلی و خونریزی داخلی را ارزیابی کند
- روشهای راهنمایی، مانند جراحیها و بیوپسیها
- نظارت بر اثربخشی درمانها برای شرایط پزشکی خاص؛ ازجمله سرطان و بیماری قلبی
همچنین باید توجه داشته باشیم که سیتی اسکن جزو آزمایشهای کم تهاجمی است و میتواند بهسرعت انجام شود.
ریسک یا عوارض سی تی اسکن چیست؟
قرارگیری در معرض تشعشع
در طول سی تی اسکن، شما برای مدت کوتاهی در معرض تشعشعات یونیزان قرار میگیرید. مقدار تشعشع بیش از آن چیزی است که در طول یک اشعه ایکس ساده دریافت میکنید، زیرا سی تی اسکن اطلاعات دقیقتری را جمعآوری میکند. دوزهای پایین تابش مورداستفاده در سی تی اسکن نشان داده نشده است که باعث آسیب طولانیمدت میشود، اگرچه در دوزهای بسیار بالاتر، ممکن است افزایش اندکی درخطر بالقوه سرطان وجود داشته باشد.
سی تی اسکن مزایای زیادی دارد که از هر خطر بالقوه کوچکی بیشتر است. پزشکان برای به دست آوردن اطلاعات پزشکی موردنیاز از کمترین دوز پرتو ممکن استفاده میکنند. همچنین، ماشینها و تکنیکهای جدیدتر و سریعتر به تشعشع کمتری نسبت به قبل نیاز دارند. با پزشک خود در مورد مزایا و خطرات سی تی اسکن خود صحبت کنید.
آسیب به نوزادان متولد نشده
اگر باردار هستید به پزشک خود اطلاع دهید. اگرچه تابش سی تی اسکن بعید است که به کودک شما آسیب برساند، اما پزشک ممکن است نوع دیگری از معاینه مانند سونوگرافی یا MRI را برای جلوگیری از قرار گرفتن کودک در معرض اشعه توصیه کند. در دوزهای پایین تابش مورداستفاده در تصویربرداری CT، هیچ اثر منفی در انسان مشاهده نشده است.
واکنش به مواد کنتراست
در موارد خاص، پزشک ممکن است توصیه کند که رنگ مخصوصی به نام ماده کنتراست دریافت کنید. این میتواند چیزی باشد که از شما خواسته میشود قبل از سی تی اسکن بنوشید، یا چیزی که از طریق ورید بازوی شما داده میشود یا وارد راستروده میشود. اگرچه نادر است، ماده حاجب میتواند باعث مشکلات پزشکی یا واکنشهای آلرژیک شود.
بیشتر واکنشها خفیف هستند و منجر به راش یا خارش میشوند. در موارد نادر، یک واکنش آلرژیک میتواند جدی و حتی تهدیدکننده زندگی باشد. اگر تابهحال به مواد حاجب واکنش نشان دادهاید، به پزشک خود اطلاع دهید.
بر اساس تحقیقات منتشرشده در مجله بینالمللی آنژیولوژی، عوارض جانبی عامل کنتراست ممکن است در هرجایی از ۱٪ تا ۱۲٪ موارد رخ دهد، بسته به عامل مورداستفاده. از یک ساعت تا هفت روز پس از دریافت یک دوز دارو ممکن است علائم زیر را در بدن مشاهده کنید.
عوارض جانبی رایج عبارتاند از:
- سرگیجه
- گرفتگی شکم
- یبوست
- حالت تهوع
- استفراغ
- گرگرفتگی
- خارش
- آبریزش بینی
- سرفه کردن
همچنین؛ دیابت، آسم، بیماری قلبی، اختلالات تیروئید و نارسایی کلیه ممکن است خطر عوارض جانبی را افزایش دهند.
سی تی اسکن مغز چیست؟
CT مغز یک روش تصویربرداری تشخیصی غیرتهاجمی است که از اندازهگیریهای ویژه اشعه ایکس برای تولید تصاویر افقی یا محوری (اغلب برشهایی از مغز) استفاده میکند. سی تی اسکن مغز میتواند اطلاعات دقیقتری را در مورد بافت مغز و ساختارهای مغز نسبت به اشعه ایکس استاندارد سر ارائه دهد، بنابراین دادههای بیشتری در رابطه با آسیبها و/یا بیماریهای مغز ارائه میدهد.
چرا پزشک سی تی اسکن مغز مینویسد؟
سی تی مغز ممکن است برای ارزیابی مغز ازنظر تومورها و سایر ضایعات، صدمات، خونریزی داخل جمجمه، ناهنجاریهای ساختاری (مانند هیدروسفالی، عفونتها، عملکرد مغز یا سایر شرایط) انجام شود، بهویژه زمانی که نوع دیگری از معاینه مثلاً (اشعه x یا معاینه فیزیکی) بینتیجه هستند.
سی تی اسکن مغز همچنین ممکن است برای ارزیابی اثرات درمان بر تومورهای مغزی و شناسایی لختههایی در مغز که ممکن است مسئول سکته مغزی باشند، استفاده شود. یکی دیگر از کاربردهای سی تی مغزی ارائه راهنمایی برای جراحی مغز یا بیوپسی بافت مغز است.
ممکن است دلایل دیگری وجود داشته باشد که پزشک شما سی تی مغز را توصیه کند.
عوارض سی تی اسکن مغز چیست؟
ممکن است بخواهید از پزشک خود در مورد میزان پرتوهای استفادهشده در طی روش سی تی مغزی و خطرات مربوط به موقعیت خاص خود بپرسید. شما باید سابقه قرار گرفتن در معرض اشعه درگذشته خود را مانند سی تی اسکن قبلی و سایر انواع اشعه ایکس ثبت کنید تا بتوانید به پزشک خود اطلاع دهید. خطرات مرتبط با قرار گرفتن در معرض اشعه ممکن است به تعداد تجمعی معاینات و/یا درمانهای اشعه ایکس در یک دوره زمانی طولانی مرتبط باشد.
برای حفظ سلامتی خود، قبل از برنامهریزی سی تی مغزی، اقدامات احتیاطی زیر را در نظر بگیرید:
بارداری:
اگر باردار هستید یا مشکوک به بارداری هستید، باید به پزشک خود اطلاع دهید. قرار گرفتن در معرض اشعه در دوران بارداری ممکن است منجر به نقایص مادرزادی شود. در صورت نیاز به انجام سی تی مغزی، اقدامات احتیاطی ویژهای برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض تشعشعات جنین انجام میشود.
ماده حاجب:
اگر از مواد حاجب در طول سی تی مغزی استفاده شود، ممکن است بیمار واکنش آلرژیک به محیط ایجاد کند. برخی از بیماران نباید ماده حاجب مبتنی برید داشته باشند. بیمارانی که به داروها حساسیت دارند یا به داروها حساس هستند باید به پزشک خود اطلاع دهند. هنگامیکه سی تی اسکن مغز خود را برنامهریزی میکنید، اگر واکنش آلرژیک به هر ماده حاجب داشتهاید یا اگر نارسایی کلیه یا سایر مشکلات کلیوی دارید، باید به نماینده مرکز، اطلاع دهید.
دیابت:
بیمارانی که داروی دیابت متفورمین (گلوکوفاژ) مصرف میکنند، باید قبل از تزریق وریدی حاجب به پزشک خود اطلاع دهند؛ زیرا ممکن است باعث ایجاد یک بیماری نادر به نام اسیدوز متابولیک شود. اگر متفورمین مصرف میکنید، از شما خواسته میشود که مصرف آن را در زمان انجام عمل قطع کنید و قبل از شروع مجدد این دارو، ۴۸ ساعت بعد از عمل صبر کنید. ممکن است قبل از شروع مجدد مصرف متفورمین، آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه لازم باشد.
بسته به شرایط پزشکی خاص شما ممکن است خطرات دیگری نیز وجود داشته باشد. قبل از انجام عمل حتماً هرگونه نگرانی را با پزشک خود در میان بگذارید.